Kúamykja kemur best út í samanburði við annan lífrænan áburð

Kúamykja skilar mestri uppskeru samanborið við annan lífrænan áburð samkvæmt fyrstu niðurstöðum úr stóru þverfaglegu verkefni sem ætlað er að þróa leiðir við nýtingu innlendra auðlinda til að framleiða áburð fyrir landbúnað og landgræðslu. 

Það er risavaxið verk að ætla að finna lausnir á áburðarvanda íslenskrar jarðræktar. Löngun og þörf bænda til að draga úr notkun tilbúins innflutts áburðar er tvímælalaust til staðar. Engu að síður er notkun á honum enn sem komið er óumflýjanlegur hluti hefðbundins landbúnaðar og matvælaframleiðslu í dag. 

„Framleiðsla á tilbúnum áburði er ekki sjálfbær. Nitur er framleitt með jarðefnaeldsneyti. Fosfór og kalí er unnið úr námum sem munu á endanum tæmast. Í búskap hér á landi, sem og annars staðar, er lífrænn áburður nýttur í ræktun. Þörf er á meira magni næringarefna í jarðveginn til þess að tryggja sjálfbæra landnýtingu. Áburðarefnin fara nefnilega alltaf burt frá búinu í formi afurða. Þess vegna þarf að endurnýja þessi áburðarefni í ræktuninni,“ segir Friederike Danneil, verkefnastjóri á sviði fóðurjurta hjá Landbúnaðarháskóla Íslands (LbhÍ). Hún stýrir verkþáttum Jarðræktarmiðstöðvar LbhÍ í verkefninu Sjálfbær áburðarvinnsla.

Verkefnið er þverfaglegt með aðkomu stofnana og fyrirtækja á sviði landbúnaðar, líf- og efnafræði, verkfræði og matvælafræða. Matís leiðir verkefnið en það er gert í samstarfi við nýsköpunarfyrirtækið Atmonia, Nýsköpunarmiðstöð Íslands, Landgræðsluna og Landsvirkjun auk Landbúnaðarháskólans. 

Verkefninu er ætlað að leita bestu leiða til að nýta íslenskar auðlindir, aukaafurðir frá ýmsum iðnaði og þróa framleiðsluferla til að framleiða sjálfbæran áburð fyrir íslenskan landbúnað og landgræðslu.

Verkefnið er til tveggja ára og hlaut 150 milljóna króna fjármögnun frá nýjum samkeppnissjóði stjórnvalda, Markáætlun um samfélagslegar áskoranir.

„Aðalmarkmið verkefnis er að finna þessi verðmætu næringarefni í mismunandi tegundum landbúnaðar- og iðnaðarúrgangsefna og gera þau eins aðgengileg plöntum og þau eru í tilbúnum áburði. Við hugum að meðhöndlun og notkun lífræna áburðarins og samhliða prófunum á vörum sprotafyrirtækisins Atmonia vonumst við til að finna viðeigandi, verðmætar áburðarlausnir fyrir íslenska bændur,“ segir Friederike.

Næringarefnaástand túna ákvarða heilbrigði þess, vöxt og uppskeru. Tún þurfa óhjákvæmilega áburðarefni til að viðhalda næringarefnum og sum þessara efna eru hvarfgjörn, s.s. fosfór og nitur. 

Í ljósi hækkandi framleiðslu­kostnaðar á tilbúnum áburði erlendis hafa margir framleiðendur hætt starfsemi. Framboð áburðar hefur því minnkað og verð hækkað úr öllu valdi. Í stað þess að treysta algjörlega á innfluttan áburð er verkefninu því ætlað að finna leiðir til að nýta  næringarefni sem nú þegar eru til staðar í íslensku vistkerfi.

„Bændur endurnýta nú þegar lífræn hráefni  með því að dreifa mykju og taði á túnin. En við viljum finna fleiri leiðir til að vinna næringarefnin inn í hringrásarhagkerfið. Það að nota staðbundin efni og þróa úr þeim áburð hefur marga grundvallarkosti. Framleiðsla á slíkum áburði gæti skapað störf hér á landi, notkun á innlendum áburði í stað innflutts dregur úr losun gróðurhúsalofttegunda og byggir undir sjálfbæran búskap,“ segir Friederike.

Hlutverk LbhÍ í verkefninu er að blanda áburð til vettvangsrannsókna, framkvæmd í felti og mæla áhrif áburðarefna á jarðveg og uppskeru.

Þau lífrænu hráefni sem unnið var með voru kjötmjöl, molta, kúamykja, úrgangur úr fiskeldi, mannaseyra og hænsnaskítur. Öll áburðarsýni voru efnagreind og sýndu þau fram á að mikið af næringarefnum væru til staðar.

Í framhaldinu var lögð út áburðartilraun í hefðbundið vallarfoxgrastún á Hvanneyri. Starfsmenn fylgdust með vexti og slógu svo tilraunareiti tvisvar í sumar, mældu uppskeruna og tóku sýni sem verða svo efnagreind.

„Niðurstöður fyrsta árs sýna að grösin sýndu bestu svörun við kúamykju. Það kemur ekkert á óvart þar sem kúamykja hefur verið notuð og reynst vel í landbúnaði hér lengi. Við stilltum magni hráefnis í samræmi við efnainnihald og þannig fengu allir reitir sambærilega áburðarskammta. Í ljós kom að plönturnar svöruðu misjafnlega eftir eðli áburðarins.“

Fyrstu niðurstöður komu nokkuð á óvart að sögn Friederike. 

„Niðurstöðurnar núna benda til þess að hráefnin þurfi frekari forvinnslu svo næringarefnin verði aðgengilegri fyrir plönturnar. Þó margir vilji fullyrða að Ísland sé fullt af hráefni, í formi húsdýramykju, úrgangi úr fiskvinnslu og seyru frá sveitarfélögum, þá sé ekki þar með sagt að plönturnar geti notfært sér þessi efni beint,“ segir Friederike og bætir við að það hafi til að mynda komið á óvart að sjá reiti áborna með úrgang úr fiskeldi koma illa út í tilrauninni. Þeir skiluðu litlu sem engu í fyrsta slætti.

„Í því tilfelli held ég að við þurfum að vinna áburðinn á annan hátt en við gerðum. Ég er hins vegar vongóð um að meira niðurbrot áburðarefnisins í jarðveginum verði til þess að þeir gefi mun meiri uppskeru á næsta ári og þar með áreiðanlegri niðurstöður.“

Þannig séu þetta þó bara fyrstu niðurstöður og langtímaáhrifin ekki komin fram. 

„Þannig vonumst við til að plönturnar muni til lengri tíma litið geta unnið úr áburðarefnunum og gefið betri uppskeru, en auk þess erum við að þróa meðhöndlun hráefnisins þannig að það geti orðið aðgengilegra plöntunum fyrr,“ segir Friederike.

Hún leggur áherslu á að meðhöndla þurfi ræktunarjarðveg af varkárni. „Ef við köstum úrgangi í hann hugsunarlaust, vegna þess að það hljómar vel, getur það haft hörmulegar afleiðingar. Lausnin er því hvorki einföld né augljós. Þær aðferðir sem bændur nota í dag er enn sem komið er besta aðferðin,“ segir Friederike.