Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 1 árs.
Við þurfum að hámarka undirbúning framtíðarinnar
Mynd / Myndasafn BBL
Leiðari 6. október 2022

Við þurfum að hámarka undirbúning framtíðarinnar

Höfundur: Gunnar Þorgeirsson, formaður Bændasamtaka Íslands

Á dögunum leit dagsins ljós skýrsla um nauðsynlegar birgðir til þess að tryggja lífsafkomu þjóðarinnar á hættutímum. Skýrslan var unnin af starfshópi forsætisráðherra, með vísan til stefnu stjórnvalda í almannavarna- og öryggismálum. Í skýrslunni er bent á að styrkja þurfi áfallaþol landsins með skipulagðri söfnun neyðarbirgða og að ábyrgðin hvíli jafnt á stjórnvöldum sem og sveitarfélögum. En samkvæmt almannavarnalögum ber að kanna áfallaþol samfélagsins með reglubundnu millibili og skipuleggja fyrirhuguð viðbrögð og aðgerðir, m.a. um stöðu birgða og jafnvel neyðarflutninga til og frá landi.

Gunnar Þorgeirsson
formaður Bændasamtaka Íslands

Í skýrslunni er lagt til grundvallar að eftirtaldar birgðir þurfi að vera tiltækar til þess að tryggja lífsafkomu þjóðarinnar á hættustundu:

  • Matvæli og nauðsynleg aðföng til matvælaframleiðslu
  • Jarðefnaeldsneyti
  • Lyf, lækningatæki og hlífðarbúnaður
  • Viðhaldshlutir og þjónusta vegna mikilvægra innviða samfélagsins
  • Hreinlætisvörur og sæfivörur.

Ekki eru til nein gildandi stjórnvaldsfyrirmæli um lágmarksbirgðir matvæla eða aðfanga til matvælaframleiðslu í landinu. Einhverjar birgðir eru þó til hjá framleiðendum en opinbert yfirlit um þær er þó ekki til staðar, nema hvað varðar birgðir innlendra kjötframleiðenda sem birtast á mælaborði landbúnaðarins mánaðarlega. Þá eiga heimilin almennt ekki neyðarbirgðir af matvælum þrátt fyrir að Landlæknir hafi gefið út á árinu 2020 lista yfir æskilegt birgðahald heimila í heimsfaraldri sem hluta af viðbragðsáætlun almannavarna.

Tryggja þarf fullnægjandi birgðir af mjólkurvörum, kjöti, grænmeti, ávöxtum, kornvörum, kartöflum, fiski og öðrum geymsluþolnum matvörum. Sérstaklega þarf að tryggja eldsneyti og áburð en einnig fóður og áðvöru. Þá skipta varahlutir, umbúðir og dýralyf miklu máli til að tryggja matvælaframleiðslu innanlands.

Framboð og fólk

Í skýrslu Norrænu ráðherranefndarinnar frá 2022 um mat á fæðuöryggi norrænna eyjasamfélaga er eigin matvælaframleiðsla Íslands metin 53% af neyslu landsmanna miðað við orkugildi.

Við framleiðum nær allt kjöt, fisk og mjólk sjálf, aðeins 10% af grænmeti og ávöxtum (43% af grænmeti eingöngu) og ekki nema 1% af kornvörum.
Þá hefur Hagstofan lagt mat á mannfjöldaálag eftir mánuðum á Íslandi, enda skiptir fjöldi einstaklinga á landinu á hverjum tíma máli við mat á umfangi nauðsynlegra birgða og stýringu þeirra. Vöxtur mannfjöldaspár skýrist af ferðamannastraumnum sem er hvað mestur yfir sumarmánuðina. Fólk mun samt halda áfram að flytjast búferlum, og samkvæmt miðspá mannfjöldaspár Hagstofunnar verða íbúar landsins 461 þúsund árið 2069, sem mun koma til bæði vegna fólksflutninga og náttúrulegrar fjölgunar. Gangi spáin eftir verða helstu breytingar á aldurssamsetningu mannfjöldans þær að árið 2037 verður 20% mannfjöldans eldri en 65 ára og árið 2064 yfir 25%. Enn fremur verða þeir sem eru eldri en 65 ára fleiri en þeir sem eru 19 ára og yngri frá árinu 2053, sem er öfugt við það sem nú er.

Fleiri störf í landbúnaði

Svíar gera ráð fyrir að störfum í landbúnaði muni fjölga um 2% á hverju ári fram til ársins 2030, sem gera um 41.900 ný bein og óbein störf tengd landbúnaði. Á íslenskan mælikvarða gætu það verið 1.500 störf í landbúnaði á Íslandi. Álíka greining hefur ekki farið fram hér á landi en Samtök iðnaðarins hafa aftur á móti spáð því að árið 2050 verði um 250 þúsund manns starfandi á vinnumarkaði hér á landi. Það þýðir að við þurfum að skapa 60.000 ný störf fram að þeim tíma, eða 40 ný störf í hverri einustu viku næstu 30 árin. Góð aðsókn er í Landbúnaðarháskóla Íslands og nemendum þar er að fjölga en betur má ef duga skal. Hið sama á við um starfsmenntanám garðyrkjunnar sem nú hefur verið fært yfir til Fjölbrautaskóla Suðurlands. Mikilvægt er að efla tengingu ungu kynslóðarinnar við landbúnað og um hvað verkefnið snýst, þar sem landbúnaður er að breytast mikið og verða mun tæknivæddari en áður var og veruleg eftirspurn er eftir ungu fólki í greinina sem tileinkar sér tækni og möguleika hennar til að gera framleiðsluna arðbærari og ekki síður að láta hana fylgja okkur inn í fjórðu iðnbyltinguna. En betur má ef duga skal, því hvernig eflum við starfsmenntanám almennt í okkar frábæra landi?

Lausnir í sjónmáli?

Það er nú samt sem áður svo að við stöndum frammi fyrir þegar boðuðum niðurskurði á útgjöldum ríkissjóðs en þrátt fyrir hagvöxt síðustu ára hefur litlu verið bætt í nýliðunarstuðning til bænda. Nýliðunarstuðningurinn er veittur til fjárfestinga í búrekstri. Stuðningurinn getur að hámarki numið 20% af heildarfjárfestingakostnaði á ári en framlög til einstakra nýliða getur ekki verið hærri en 9 millj. kr. í heildarstuðning. Skapa þarf svigrúm og koma einnig fram með tillögur sem fela í sér ívilnandi aðgerðir til að ýta undir fjölgun bænda, s.s. hlutfallslegri niðurfellingu námslána, með því að fjölga lánamöguleikum, s.s. með hlutdeildarlánum og ráðstöfun séreignarsparnaðar, koma á öflugri afleysingarþjónustu í samstarfi við VMST, kynna starfsskilyrði bænda og efla vitundarvakningu um mikilvægi starfa í landbúnaði í samstarfi við helstu hagsmunaaðila.

Samkvæmt eigendastefnu ríkisins eru um 120 bújarðir í eigu ríkisins vel nýtanlegar til búrekstrar. Og í eigendastefnu ríkisins vegna jarða, landa og lóða segir að „mikilvægt sé að byggð haldist á sem flestum jörðum í sveitum landsins og að hentugar bújarðir í eigu ríkisins standi til boða til landbúnaðar eða annarrar atvinnustarfsemi.“ Það hlýtur því að vera lykillinn að hagnýta bújarðir í þágu byggðafestu og ungir bændur eru framtíðin. Allar aðgerðir til þess að stórefla nýliðun í landbúnaði og öðrum framleiðslugreinum hlýtur því að skipta máli og er stór áhrifaþáttur í fæðuöryggi þjóðar.

Nýtt Bændablað kom út í dag

Pylsan og merkið
Leiðari 21. mars 2024

Pylsan og merkið

Upprunamerkið Íslenskt staðfest var mikið rætt á nýafstöðnu Búnaðarþingi. Við se...

Beðið eftir jarðræktarmiðstöð
Leiðari 7. mars 2024

Beðið eftir jarðræktarmiðstöð

Sex ár eru síðan Jarðræktarmiðstöð Landbúnaðarháskóla Íslands flutti frá Korpu e...

Útflutningsverðmæti
Leiðari 5. mars 2024

Útflutningsverðmæti

Þótt framleiðsla landbúnaðarafurða sé að mestu hugsuð miðað við innlenda þörf er...

Samvinna og kreppa
Leiðari 8. febrúar 2024

Samvinna og kreppa

Áhugaverðar umræður sköpuðust á Alþingi þegar rætt var um mögulega heimild kjöta...

Kerfið
Leiðari 29. janúar 2024

Kerfið

Að vanda kennir ýmissa grasa í þessu tölublaði Bændablaðsins en áherslurnar eru ...

Bitlaust
Leiðari 11. janúar 2024

Bitlaust

Tollvernd er eitt aðalverkfæri stjórnvalda til að stuðla að innlendri framleiðsl...

Peð
Leiðari 14. desember 2023

Peð

Bóndi er ekkert borðleggjandi hugtak. Samkvæmt Íslensku nútímamálsorðabók Árnast...

Landbúnaðarland
Leiðari 30. nóvember 2023

Landbúnaðarland

Jude L. Capper prófessor sagði í erindi sínu á afmælisráðstefnu RML að misvísand...