Málstofa um áburðarmöguleika fiskeldisseyrunnar

Fiskeldi á landi er vaxandi atvinnugrein, allnokkur stór eldisfyrirtæki eru í uppbyggingarfasa og er gert ráð fyrir að þau taki flest til starfa á næstu árum. Mikið magn fiskeldisseyru mun falla til á þessum stöðvum sem nú er lagt á ráðin með hvernig megi nýta sem áburðargjafa í framtíðinni, en hún er auðug af nitri og einnig sérstaklega af fosfór.

Áætlað er að um 25.000 tonn af þurrefni muni falla til hjá landeldisfyrirtækjum þegar allar áætlaðar stöðvar verða komnar í fulla framleiðslu. Samkvæmt þeim greiningum sem Matís hefur gert má áætla að um 934 tonn af nitri sé í því magni og um 651 tonn af fosfór, en fiskeldismykjan inniheldur ekki mikið af kalíum.

Til samanburðar má nefna að á árinu 2023 voru flutt inn um 8.700 tonn af nitri og um 1.110 tonn af fosfór, samkvæmt innflutningstölum Matvælastofnunar.

Aukin nýting á verðmætum efnum í vatni

Málið var rætt frá ýmsum hliðum á málstofunni Fiskeldisseyra í áburð – tækifæri, takmarkanir og tæknilausnir sem Matís hélt á dögunum.

Samkvæmt upplýsingum frá Hildi Ingu Sveinsdóttur, verkefnastjóra hjá Matís og lektor við matvæla- og næringarfræðideild HÍ, var málstofan haldin í tengslum við verkefnið Accelwater, sem er evrópskt samstarfsverkefni sem gengur út á hröðun hringrásar vatns í matvæla- og drykkjariðnaði í Evrópu.

Það snúist í grundvallaratriðum um að minnka notkun á vatni í matvælavinnslu og aukna nýtingu verðmætra efna úr því. Íslensku þátttakendurnir í verkefninu eru frá Matís, Háskóla Íslands, Samherja Fiskeldi og Útgerðarfélagi Akureyrar og er unnið að aukinni nýtingu hráefnis úr vatni frá bæði fiskvinnslu og landeldi.

Greining á tækifærum

Að sögn Hildar hefur í tengslum við verkefnið farið fram töluverð vinna tengd greiningum á tækifærum til söfnunar og notkunar fiskeldisseyru eða fiskeldismykju til verðmætasköpunar með áherslu á notkun í áburð. Á málstofuna hafi komið saman hópur aðila úr landeldi, rannsóknum, eftirlitsstofnunum og úr landbúnaði.

„Regluverkið sem snýr að fiskeldismykju var kynnt, undir hvaða kringumstæðum mætti nýta hana. Greind voru möguleg grá svæði, þar sem óvissa ríkti en nauðsynlegt væri að skýra. Inn í þá umræðu kom gott erindi frá Ernu Karen Óskarsdóttur, fagsviðsstjóra áburðarmála frá Matvælastofnun. Hún kynnti núverandi regluverk og í tengslum við þá kynningu mynduðust miklar umræður um þau tækifæri sem væru til staðar, hvaða þætti þyrfti að leysa til að tryggja öryggi lokaafurðarinnar og hvernig stjórnvöld þyrftu að koma inn í þetta mál ásamt eftirlitsstofnunum til að skýra betur hvernig megi nýta þetta hráefni. Einar Sigurðsson frá Samherja Fiskeldi sagði frá áætlunum fyrirtækisins í nýrri eldisstöð sem áætluð er á Reykjanesi ásamt því að fara yfir þær lausnir sem fyrirtækið prófaði og skoðaði til söfnunar og stöðlunar á mykjunni í tilraunaverkefni sínu í Öxarfirði.

Þá myndaðist mikil umræða um það magn sem áætlað er að aðgengilegt verði, hvaða aðferðir eigi eftir að henta best í meðhöndlun og vinnslu til að einfalda utanumhald og slíkt. Að lokum sagði Friederike Danneil frá Landbúnaðarháskóla Íslands frá tilraunum síns rannsóknarhóps með fiskeldismykju, hvað virkaði og hvað ekki og út frá því mynduðust umræður um mikilvægi einsleitni afurðarinnar ásamt því að rætt var um mikilvægi þess að skoða möguleg áhrif stakra innihaldsefna, eins og til dæmis salts eða ákveðinna þungmálma, á notkunarmöguleika.“

Stórt tækifæri til að auka sjálfstæði okkar

Að sögn Hildar var hópurinn sem tók þátt í málstofunni á því að um væri að ræða stórt tækifæri til að auka sjálfstæði okkar í áburðarmálum og takmarka innflutning áburðar og að nú væri lykilatriði að fyrirtæki og aðilar í landbúnaði og landeldi taki höndum saman til að tryggja að efnið væri hægt að nýta hérlendis.

Til þess að það sé hægt þurfi stjórnvöld að halda áfram að koma að málum.

Ýmis verkefni um fiskeldisseyru hjá Matís

Matís hefur tekið þátt í ýmsum verkefnum tengdum fiskeldisseyru ásamt hópi samstarfsaðila. Hildur segir að verkefnin hafi snúist um áburðargildi, lífgasframleiðslu og lífkolaframleiðslu. „Þessi verkefni hafa sýnt að ýmiss konar tækifæri eru til staðar og hefur Jónas Baldursson, verkefnastjóri hjá Matís, verið leiðandi í þessum málum ásamt góðum hópi samstarfaðila frá meðal annars Landi og skógi, Landbúnaðarháskólanum og Sjávarklasanum. Framleiðsla á áburði úr fiskeldismykju er eitt af þeim tækifærum sem landeldisfyrirtæki geta skoðað til að mæta kostnaði og vonandi fá verðmæti út úr mykjunni. Eigi það fram að ganga þurfa fyrirtækin að halda áfram að vinna það í nánu samstarfi við eftirlitsaðila eins og til dæmis Matvælastofnun og Umhverfisstofnun.

Í dag eru fáar stöðvar komnar af stað í söfnun á fiskeldismykju sem er afvötnuð og meðhöndluð til að auka stöðugleika. Mykjan sem safnast í dag er um 20–25% þurrefni og inniheldur mikið magn næringarefna sem ættu að nýtast vel til áburðarframleiðslu, sérstaklega af fosfór. Þessa mykju sem verið er að framleiða er nú þegar verið að prófa til ræktunar í nærsveitum en til að geta nýtt mykjuna á stærra svæði er þörf á að fjarlægja úr henni vatn, til dæmis með þurrkun, til þess að einfalda flutning og lækka kostnað.“

Afvötnun mykjunnar

Hildur segir að misjafnar áherslur séu í þeim verkefnum sem Matís vinni að í tengslum við fiskeldisseyruna. Í AccelWater var efnasamsetning fiskeldismykju greind ítarlega til að fá upplýsingar um stöðugleika innihaldsins, til að greina tækifæri og takmarkanir hráefnisins. Þar hafi aðferð við afvötnun mykjunnar einnig verið skoðuð og gerð gróðurtilraun í gróðurhúsi, með aðstoð frá Landi og skógi.

Sjálfbær áburðarframleiðsla hafi verið viðamikið verkefni sem kláraðist 2023 og var styrkt innan Markáætlunar Rannís. Þar var magn næringarefna í lífrænum aukaafurðum og úrgangi meðal annars greint. Svo hafi áburðartilraunir verið gerðar þar sem helstu straumar af lífrænu hráefni hafi verið nýttir annars vegar sem áburður á tún hjá Landbúnaðarháskóla Íslands og hins vegar til uppgræðslu lands hjá Landi og skógi. Fiskeldismykja hafi komið einstaklega vel út í uppgræðslu lands og betur en aðrir þekktir straumar, eins og kúamykja, með tilliti til gróðurþekju.

Niturmyndandi örverur og lífkol

„Í verkefninu Örverur til auðgunar fiskeldisseyru, sem styrkt var af Matvælasjóði, var regluverkið sem snertir mögulega notkun á fiskeldismykju greint ásamt því að prófaðar voru aðferðir til að auka niturmagn í mykjunni með hjálp niturmyndandi örvera,“ heldur Hildur áfram.

„Síðan hefur Matís tekið þátt í tveimur verkefnum sem tengjast framleiðslu lífkola úr fiskeldisseyru, Lífkol úr landeldi, styrkt af Hringrásarsjóði, og Jarðvegsbætandi lífefni, styrkt af Matvælasjóði. Jarðvegsbætandi lífefni er enn í gangi en næstu skref í því verkefni er að prófa lífkol úr fiskeldismykju í áburðartilraunum næsta sumar og bera þau saman við lífkol framleidd úr viði, en nýlega fékkst styrkur úr Nýsköpunarsjóði námsmanna til að útvíkka þá vinnu enn frekar. Rannsóknir á lífkolagerð úr fiskeldismykju eru frekar stutt komnar og þó rannsóknir sýni að efnið geti haft jákvæð áhrif hefur það aldrei verið prófað á norðlægum slóðum og því alls óvíst hvort það verði góður farvegur fyrir þetta hráefni enn sem komið er,“ segir Hildur enn fremur.

Enn ýmsar áskoranir

Hildur telur að sýnt hafi verið fram á að tækifærin séu til staðar og fyrirtæki sem núna séu að skipuleggja mikla uppbyggingu hafi getað nýtt sér þá þekkingu sem myndast í verkefnunum. „Það er þó nokkur óvissa með ákveðin atriði, meðal annars varðandi regluverkið. En vísbendingar eru um að vinna sé nú í gangi hjá stjórnvöldum og eftirlitsstofnunum til að að leysa úr þeim. Að auki eru ákveðnar áskoranir við söfnun og meðhöndlun mykjunnar og þörf á auknum rannsóknum til að áætla betur aðgengi að næringarefnunum sem í henni er að finna. Fiskeldismykju er nú þegar verið að framleiða hérlendis hjá landeldisstöðvum, sumar nýta þá afvötnunar- og söfnunarkerfi, aðrar settjarnir eða -tanka. Með þeirri hröðu uppbyggingu sem nú er í gangi og þeirri sem er áformuð, eigum við von á margföldun á því magni sem nú er til staðar og fyrirtækin munu þurfa að geta komið þessari lífauðlind í not, það er okkar von að mögulegt verði að nýta efnið hérlendis til að takmarka þörf okkar fyrir innflutt næringarefni,“ segir Hildur að lokum.