170 ára búnaðarfélagsskapur í Andakílshreppi

Um og upp úr miðri nítjándu öld tók að gæta meiri breytinga á atvinnuháttum Íslendinga en áður hafði gerst. Bjartsýni og framkvæmdahugur óx. Íslend­ingar voru þá fyrst og fremst landbúnaðarþjóð. Umbætur í atvinnumálum beindust því einkum að landbúnaðinum. Félags­­leg hreyfing er hvetja skyldi til ræktunar og jarðabóta, spratt upp meðal bænda í nokkrum sveitum. Hún varð almenn og áhrifamikil er kom fram undir aldamótin.

Bændur í Andakílshreppi stofn­uðu með sér Jarðyrkjufélag þann 4. mars 1850. Frumherja mátti kalla þá því þá voru ekki mörg slík félög tekin til starfa í landinu. Með þátttöku í Jarðyrkjufélaginu skyldi efla með mönnum metnað til jarðabóta, ekki síst túnasléttunar. Mældar voru árlegar framkvæmdir félagsmanna og skýrslur um þær birtar í blaðinu Þjóðólfi. Þátttaka hreppsbúa varð almenn um tíma en svo dofnaði yfir starfinu; tíðarfar varð erfitt og fjárkláðinn herjaði. Samt voru þeir nokkrir sem nudduðu áfram í
anda félagsins.

Árið 1881 var aftur blásið til félags­legrar sóknar og nú með stofnun Búnaðarfélags Andakíls­hrepps. Skyldi það starfa í svipuðum anda og Jarðyrkjufélagið. Búnaðarfélagið var hluti af félagsmálahreyfingu bænda, sem þá var að spretta fram í mörgum sveitum, og varð áhrifamikil um meginhluta tuttugustu aldar.

Nú hefur saga búnaðarfélagsskapar í Andakílshreppi allt frá 1850 verið tekin saman í kver sem kom nýlega út í ritröð Landbúnaðarháskóla Íslands. Höfundur þess er undirritaður. Kverið er eingöngu gefið út á rafrænu formi. Það má finna á heimasíðu Landbúnaðarháskólans, https://www.lbhi.is/saga_bunadarfelags_andakilshrepps
Andakílshreppur var langt fram á síðustu öld dæmigerð landbúnaðarbyggð. Búnaðarfélagið var því helsti félagslegi vettvang­urinn, auk hreppsskilafunda, þar sem framfaramál sveitarinnar voru rædd og ákvarðanir teknar. Saga búnaðarfélagsskapar í hreppnum er því um leið saga mannlífs þar, rétt eins og í mörgum öðrum sveitum. Félagsstarfið var stundum líflegt en stundum dauft.

Með sameinuðu afli innan Búnaðarfélagsins, á grunni hins gamla Jarðyrkjufélags, tóku bændur á móti nýjum tímum í ræktun og búskap með eflingu metnaðar, styrkti þá til verkfæra­kaupa og réði búfræðinga til starfa. Hreppsbúar glímdu við afleið­ingar mæðiveikinnar, stofn­uðu til tilraunabús í refarækt með Hvanneyar­skóla, börðust fyrir samgöngubótum og stofnuðu vélaverkstæði í Bæ í Bæjarsveit, sem enn starfar. Viðamesta verk félagsins í dag er rekstur stórvirkra búskaparvéla, rekstur sem staðið hefur í meira en sjötíu ár – svo fátt eitt sé nefnt af því sem búnaðarfélagsskapurinn í Andakílshreppi hefur komið til leiðar.

Allt þetta má lesa um í kverinu, sem öllum er aðgengilegt á áðurnefndri heimasíðu. Kverið er framlag til byggðasögu Anda­kílshrepps á mestu breytinga­tímum íslensks þjóðlífs til þessa.

Bjarni Guðmundsson