Næringargildi plantna minnkar vegna aukins koltvísýrings í andrúmslofti
Nýjar rannsóknir benda til að aukið magn koltvísýrings í andrúmslofti valdi minnkun á næringarefnum í bæði villtum plöntum og nytjagróðri. Sykurinnihald plantna er aftur á móti að aukast. Erlendis er þetta kallað „The junk-food affect“.
Mælingar sýna að magn koltvísýrings á andrúmslofti hefur aukist stöðugt frá upphafi iðnbyltingarinnar og er enn að aukast. Rannsóknir sýna að fyrir iðnbyltinguna var magni 280 hlutar af milljón en árið 2016 mældist koltvísýringur í andrúmslofti hátt í 400 hluta úr milljón. Spár gera ráð fyrir að magnið nái 550 hlutum úr milljón á næstu 50 árum sem er nánast tvöföldun frá því á seinni hluta átjándu aldar, eða um það leyti sem fyrsta dráttarvélin var tekin í notkun.
Koltvísýringur, ljóstillífun og kolvetni
Við ljóstillífun nota plöntur meðal annars koltvísýring úr andrúmsloftinu til að framleiða súrefni og sykur. Þannig verður til orka í formi kolvetnis eða sykra sem plönturnar nota til vaxtar og sem forða. Súrefni er aukaafurð sem plönturnar gefa frá sér.
Kolvetni eru lífræn efni sem innihalda kolefni, vetni og súrefni í ákveðnum hlutföllum. Hefðbundinn sykur eða glúkósi samanstendur af tólf vetnisatómum, sex súrefnisatómum og sex kolefnisatómum. Tvær eða fleiri sykursameindir geta bundist og myndað flóknari kolvetni. Tvær megingerðir kolvetna í fæðu eru einföld kolvetni eða sykrur og flókin kolvetni, mjölvi og trefjar. Flest kolvetni eru brotin niður í sykursameindir í líkamanum við meltingu.
Stór hluti mannkyns fær orku og næringu úr korni, hrísgrjónum, byggi, hveiti, maís og kartöflum. Þar sem plöntur nýta koltvísýring til að framleiða súrefni og sykrur mætti ætla að aukið magn koltvísýrings í andrúmslofti væri gott fyrir plönturnar og það sem er gott fyrir plöntur sé gott fyrir mannfólkið sem nærist á þeim.
Rannsóknir vísindamanna eins og Irakli Loladze og Lewis Ziska benda til að svo sé ekki. Athuganir þeirra á efnainnihaldi í þurrkuðum plöntum og tilraunir með að auka koltvísýringsmagn í umhverfi plantna og efnagreining þeirra sýnir að magn kolvetna í plöntum er að aukast en að næringarefnainnihald þeirra er að minnka. Er þá sama hvort verið er að tala um helstu korntegundir í ræktun eða káljurtir og ávexti. Rannsóknir sýna einnig minnkandi magn af C-vítamíni í paprikum og verið er að kanna hvort kaffeininnihald í kaffibaunum hafi einnig dregist saman.
Fylgifiskur aukins koltvísýrings í andrúmslofti er að plöntur vaxa hraðar og aukinn vöxtur leiðir til þess að þær verða trefjaríkari. Þrátt fyrir aukinn vöxt dregur úr útgufun plantnanna og þannig dregur úr vatnsupptöku þeirra og á sama tíma upptöku næringarefna úr jarðvegi.
Önnur ástæða er talin vera sú að plöntur safna frekar í sig kolvetnum þegar nóg er af þeim í stað næringarefna.
Afleiðingin er að til verður meira af plöntuafurðum og fæði en hún verður næringarefnasnauðari og við þurfum meira af ræktarlandi til að fullnægja næringarefnaþörf mannkynsins.
Hraðvaxin yrki og aukin áburðarnotkun
Bent hefur verið á að val á hraðvaxta yrkju til ræktunar og aukin notkun á tilbúnum áburði til að auka uppskeru geti haft áhrif á næringarefnainnihald nytjajurta og réttilega sagt að búið sé að rækta bragðið úr mörgum tegundum matjurta.
Irakli Loladze tekur undir þetta en telur þessa þætti einungis vera hluta af skýringunni og að aukið magn koltvísýrings í andrúmsloftinu skipti þar meira máli en talið hefur verið til þessa.
Fóðurjurtir
Á sama tíma og sykurmagn eykst og næringarefnagildi nytjajurtar til manneldis minnkar mun sama gerast með fóðurjurtir. Slíkt mun leiða til verra fóðurs fyrir búfé og óhollari fæðu fyrir neytendur.
Næringarsnauðari fæða
Sé tilgátan rétt er aukið magn koltvísýrings farið að hafa áhrif á efnainnihald plantna og gera fæðuna sem við neytum ríkari af kolvetnum og rýrari af næringarefnum. Eigi aukning á koltvísýringi í andrúmslofti eftir að aukast enn frekar, eins og spár gera ráð fyrir, mun kolefnisinnihaldið aukast enn meira og næringarefnainnihaldið rýrna enn meira.
Mælingar á efnainnihaldi úr þurrkuðum plöntum plöntusafna sýnir að næringarefnainnhald þeirra hefur dregist saman um 8% frá upphafi iðnbyltingarinnar. Vísbendingar eru einnig um að próteininnihald hveitis og hrísgrjóna hafi dregist saman um 6 til 8% á sama tíma.
Efnin sem rýrna eru meðal annars mikilvæg næringarefni eins og járn, magnesíum, kalsíum, fosfór og sink.
„The junk-food affect“
Erlendis er farið að kalla þessa þróun „The junk-food affect“ eða ruslfæðisáhrifin og vísað til hás sykurinnihalds og lágs næringarefnainnihalds í mörgum skyndibitum eða ruslfæði.
Haldi þessi þróun áfram sem horfir er því spáð að um 2050 muni minnkandi innihald næringarefna og próteina í nytjajurtum hafa bein áhrif á að minnsta kosti 150 milljón íbúa í fátækustu löndum heims. Einnig er því spáð að vegna þessa gæti milljarður mæðra og yfir 350 milljón börn þjáðst af járn- og blóðskorti.
Annað vandamál sem líklega mun aðallega herja á ríkari hluta mannkyns er ekki síður alvarlegt, en það er aukin tíðni offitu, sykursýki og æðasjúkdóma vegna aukinnar neyslu á sykri og trefjum í kornvöru eins og brauði og pasta, grænmeti og ávöxtum.
