Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 3 ára.
Ólafur Arnalds.
Ólafur Arnalds.
Mynd / smh
Lesendarýni 27. apríl 2021

Sendimenn og skotmenn

Höfundur: Ólafur Arnalds

Formaður Bændasamtakanna ritaði leiðara í síðasta Bænda­blað (11. mars 2021) undir fyrirsögninni „Sameinumst um mikilvæg verkefni“. Mæli hann allra manna heilastur. Í greininn er formaðurinn hugsi yfir starfsmönnum Landbúnaðarháskólans og segir: „Nú skrifa fræðimenn greinar og skýrslur um ofbeit á Íslandi sem sé svo umfangsmikil og umtalsverð að eina lausnin liggi hreinlega í því að fella allan bústofn.“ Ja hérna! Að fella beri nautgripi, hesta, kindur og svín? Jafnvel hænsni? Varla hefur slíkum skoðunum verið haldið á loft af starfsmönnum LbhÍ. En áratugum saman hefur verið bent á að á sumum svæðum landsins er verið að beita vistkerfi sem eru í slæmu ástandi og hlífa ætti fyrir beit.

Þessar athugasemdir byggja á faglegum aðferðum við mat á vistkerfum, m.a. stöðu og virkni jarðvegs og gróðurs, þar sem tekið er tillit til jarðvegsrofs, möguleika kerfisins til að miðla vatni, orkunáms plantna og hringrásar næringar. Þar sem núverandi staða visteininga er borin saman við eðlilega virkni á hverju svæði sem er í samræmi við viðurkennda alþjóðlega aðferðafræði við mat á landi.

Tilraunir til að taka á þeim vanda sem felst í hrundum vistkerfum landsins hafa misheppnast, m.a. gæðastýring í sauðfjárrækt, sem tók gildi upp úr aldamótum. Hún varð þó ekki virk fyrr en tæpum áratug síðar. Síðan leið annar áratugur og í ljós kom að þetta kerfi er ekki að virka og fyrir því hafa verið færð skýr og fagleg rök. Síðast var komið á samvinnuverkefni á vegum Landgræðslunnar og Félags sauðfjárbænda um að meta og vakta ástand gróðurauðlinda – GróLind. Fyrstu niðurstöður þess verkefnis hafa nú verið birtar og þær staðfesta allt sem áður hefur verið sagt um ástand landsins. Það hefur löngum tíðkast að skjóta sendiboðann, ekki síst ef skortir vilja til að horfast í augu við staðreyndir. En það fer formanninum engan veginn að munda slík skotvopn og afneitun á slæmu ástandi lands þar sem það á við er alls ekki hagur bændastéttarinnar.

Formaðurinn ritaði í leiðarann „Væri ekki nær að skólinn og þeirra starfsmenn væru með uppbyggilegar leiðbeiningar til bænda hvernig betur mætti fara heldur en að mála þá sem skúrka náttúrunnar?“

Reyndar er það svo að leiðbeiningar um hvað betur mætti fara hafa legið fyrir áratugum saman: hætta beit á verst förnu svæðunum, minnka beit þar sem það á við. Þessu er unnt að ná fram með stórbættu styrkjakerfi í landbúnaði (eða til dreifbýlis öllu heldur), þar sem boðið væri upp á fækkun fjár, sérstaklega á þeim svæðum sem henta illa til framleiðslunnar. Um leið ætti að styrkja aðra valkosti við framleiðslu – m.a. í takt við breytt fæðuval þjóðarinnar og um leið stuðla að endurheimt landgæða. Endurskoðun á gæðastýringu í sauðfjárrækt verður að taka mið af faglegum sjónarmiðum er varða viðmið og sjálfbæra landnýtingu – sú reglugerð sem nú er í gildi og var harðlega mótmælt af Landgræðslunni leiðir „grænþvottar“, sem skaðar hag þeirra sem nýta gott land til framleiðslunnar. Þá væri ekki úr vegi að hætta framleiðslu á lambakjöti umfram eftirspurn á innanlandsmarkaði.

Ég tek undir lokaorð formannsins í leiðaranum um að „auka veg Landbúnaðarháskóla Íslands“ og þar mættu samtök bænda vera mun virkari. En ég hafna því alfarið að stofnunin sé notuð „í pólitískum áróðri gegn bændum“. Fræðafólk í háskólum setur fram niðurstöður sínar á eigin ábyrgð. Íslenska háskólakerfið hvetur fagfólk til samfélagsþátttöku á grunni sinnar þekkingar – sem betur fer. Háskólastofnanir sem slíkar hafa sjaldnast álit á tilteknum faglegum álitamálum. Það er ekki hlutverk háskólafólks að horfa fram hjá því sem miður fer á þeim fagsviðum sem það stundar. Þvert á móti: því ber beinlínis að rannsaka og benda á faglegar staðreyndir, t.d. um bágt ástand vistkerfa landsins og ranga nýtingu þar sem hún á sér stað.

Það er rétt hjá formanninum að við þurfum öll í sameiningu að takast á við brýnustu verkefnin. Eitt brýnasta verkefni íslensks samtíma er að takast á við ranga landnýtingu þar sem hún á sér stað, endurheimta hrunin vistkerfi og um leið að takast á við loftslagsvanda jarðarinnar.

Ólafur Arnalds,
prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands

Þjóðbúningur að gjöf frá konum á Íslandi til kvenna á Nýja Íslandi
Lesendarýni 14. febrúar 2025

Þjóðbúningur að gjöf frá konum á Íslandi til kvenna á Nýja Íslandi

Íslenskur hópur kvenna sameinast nú um stórbrotna gjöf sem mun gleðja og styrkja...

Íslenska kýrin í mikilli framför
Lesendarýni 12. febrúar 2025

Íslenska kýrin í mikilli framför

Það liggur fyrir mikið afrek hjá kúabændum á þessari öld hversu stórstígar framf...

Kolefnisskógrækt á villigötum
Lesendarýni 11. febrúar 2025

Kolefnisskógrækt á villigötum

Á samfélagsmiðlinum Vísi birtist umfjöllun um skógræktina á Þverá og í Saltvík í...

Að gefnu tilefni
Lesendarýni 10. febrúar 2025

Að gefnu tilefni

Í síðasta tölublaði Bændablaðsins birtist grein eftir þá félaga Baldur Helga Ben...

Ljótur er ég
Lesendarýni 5. febrúar 2025

Ljótur er ég

Sykur skiptir öllu máli. Án hans væru einungis sykurlausir drykkir í boði og mig...

Fokskaðar á þökum
Lesendarýni 3. febrúar 2025

Fokskaðar á þökum

Á hverju ári koma ofsaveður hér á landi þar sem allt lauslegt, og sumt fast, tek...

Bláskelin er bjargvættur
Lesendarýni 31. janúar 2025

Bláskelin er bjargvættur

Ein allra stærsta áskorun samtímans er hvernig hægt verður að mæta vaxandi þörf ...

Raunhæfar leiðir til að efla nautgriparækt á Íslandi
Lesendarýni 30. janúar 2025

Raunhæfar leiðir til að efla nautgriparækt á Íslandi

Samkvæmt öllum tölulegum upplýsingum um afkomu íslenskra kúabænda sem lesa hefur...