Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 4 ára.
Álftir á flugi undir Eyjafjöllum.
Álftir á flugi undir Eyjafjöllum.
Mynd / HKr.
Á faglegum nótum 29. október 2018

Rannsóknir á ágangi álfta og gæsa – grein 2

Höfundur: Bjarni Jónasson, bjarni@ust.is
Á síðasta ári kom út samantekt á rannsóknum um ágang álfta og gæsa á ræktarlönd í tímaritinu Biological Review (Fox, Elmberg, Tombre, & Hessel, 2017). Höfundar greinarinnar leituðust við að safna saman öllum greinum úr vísindalegum gagnagrunni sem taka á þessum málum. Elsta greinin sem fannst var frá árinu 1940. 
 
Bjarni Jónasson.
Alls var unnið úr 359 greinum og voru flestar frá Evrópu (N=191) en næstflestar frá Norður-Ameríku (N=150). Fáar rannsóknir voru gerðar fram til ársins 1980 en þeim fjölgaði mjög til ársins 2010. Frá þeim tíma hefur dregið úr tengdum rannsóknum.
 
Fram kemur í greininni að flestar rannsóknirnar birtust í hagnýtum vísindaritum, ritum um fugla- og eða vistfræði, eða tímaritum tengdum verndun. Fáar rannsóknir birtust í tímaritum sem gætu talist hafa mikið vísindalegt vægi og aðeins örfáar í tímaritum sem tengjast félags- og eða atferlisfræði, sem er all sérstakt í ljósi þess hve umfangsmikið vandamálið er.
 
Í greininni er m.a. leitast við að svara hvað ákvarðar hvar þessar fuglategundir kjósa að setjast á beit. Þá er farið yfir magn fóðurinntöku og orkubúskap og áhrif beitar á ræktarland, svo fleira sé nefnt. Þá er einn kafli sem fjallar um hvaða aðgerðir hafa reynst best til að verja ræktarland og fjallað um stjórnunaraðgerðir, þ.e. aðgerðir til að halda fuglum frá ákveðnum svæðum. Helstu niðurstöður eru dregnar saman í handhæga töflu sem gefur til kynna hvernig megi bregðast við ákveðnum aðstæðum. Að öðru leyti voru helstu niðurstöður höfunda þessar:
 
Þrátt fyrir langa sögu rannsókna á þessu efni, eru niðurstöðurnar hlutdrægar bæði landfræðilega og tegundalega. Þar er átt við að rannsóknirnar séu bundnar við of fá svæði og of fáar tegundir og að þess vegna geti reynst erfitt að nýta þær milli ólíkra svæða. Á sama tíma og margir gæsastofnar hafa vaxið gríðarlega hefur rannsóknum á þessu efni fækkað á síðari árum. Þetta, ásamt stöðugum breytingum á loftslagi og búskaparháttum, hefur leitt af sér enn minni skilning á því hvernig megi minnka árekstra þessara fuglastofna við mannfólkið.
 
Margar rannsóknir sína að gæsir og álftir eru mjög vandlátar á fæðu og vega og meta jöfnum höndum eigið öryggi og gæði fæðunnar. Fjölmargar rannsóknir sýna líka að þessar fuglategundir yfirgefa gjarnan náttúruleg heimkynni fyrir næringaríkari fæðu á landbúnaðarsvæðum þar sem oft er minna afrán. Landbúnaður hefur því aukið mjög á árekstra þessara tegunda við menn.
 
Blandaðar stjórnunaraðgerðir eru yfirleitt besta lausnin til að minnka ágang álfta og gæsa. Í töflunni sem fylgir greininni er yfirlit yfir stjórnunaraðgerðir sem hafa verið vísindalega sannaðar og má nýta í baráttunni við ágang þessara fuglategunda.
 
 
Þrátt fyrir aukinn skilning á hegðun gæsa og þekkingu á því hvernig megi koma í veg fyrir tjón af þeirra völdum, verður vandamálið alltaf háð aðstæðum hverju sinni. Þess vegna ættu rannsóknir að ná yfir breiðara svið, leggja ber meiri áherslu á mismunandi fælingaraðferðir, bragðgæði viðkvæmra plöntutegunda, uppbyggingu og staðsetningar griðarsvæða og síðast en ekki síst, félagsfræðilega þætti sem lítill skilningur er á, en gætu leikið stórt hlutverk í að draga úr vandanum.
 
Hér læt ég staðar numið og vona að þetta verði einhverjum að gagni. Í töflunni kemur margt fram sem nýst gæti bændum þótt sumt eigi frekar við þéttbýli. Í öllu falli eru þetta atriði sem gott er að hafa í huga þegar ákvarðanir eru teknar um skipulag ræktarlands.
 
Bjarni Jónasson
bjarni@ust.is
 
Heimild
Fox, A. D., Elmberg, J., Tombre, I. M., & Hessel, R. (2017). Agriculture and herbivorous waterfowl: a reviw of the scientific basis for improved management. BIOLOGICAL REVIEW, 854-877.
Ævintýralegt ferðalag fjallkóngsins
Fréttir 22. september 2023

Ævintýralegt ferðalag fjallkóngsins

Heimildamyndin Konungur fjallanna var frumsýnd 12. september í Bíóhúsinu á Selfo...

Sauðfjárafurðir af sjálfbæru beitilandi
Fréttir 22. september 2023

Sauðfjárafurðir af sjálfbæru beitilandi

Nú í haust verða íslenskar sauðfjárafurðir af vel grónu og sjálfbæru beitilandi ...

Fé fækkað um 3.500 á undanförnum árum
Fréttir 21. september 2023

Fé fækkað um 3.500 á undanförnum árum

Laugardaginn 2. september var réttað í Ljárskógarétt í Dölum, rétt norðan Búðard...

Landbúnaður í fjárlögum  ársins 2024
Fréttir 21. september 2023

Landbúnaður í fjárlögum ársins 2024

Í síðustu viku kynnti Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra fjárlagafrumvarp sitt...

Garðyrkjubændur í áfalli
Fréttir 21. september 2023

Garðyrkjubændur í áfalli

Einu landbúnaðartengdu verk­efnin í fjárlögum ríkisins fyrir árið 2024 sem fá au...

Varnarlínur breytast
Fréttir 21. september 2023

Varnarlínur breytast

Með nýjum tólum er líklegt að áherslan á varnarlínur og niðurskurð minnki í bará...

Alls staðar fækkun sláturlamba
Fréttir 21. september 2023

Alls staðar fækkun sláturlamba

Sláturtíð er komin á fullt og kemur fé vænt af fjalli. Eins og er starfa öll slá...

Nýr landnemi úr svepparíkinu
Fréttir 20. september 2023

Nýr landnemi úr svepparíkinu

Sveppur af ættkvíslinni Rhizopogon fannst nýlega á Íslandi en hann hefur ekki ve...