Skógrækt – er hún rétta framlag Íslands til loftslagsmála?

Mikið er rætt um loftslags­breytingar, hver sé sökudólgur og hvað sé hægt að gera. Á Íslandi hefur  losun gróðurhúsalofttegunda aukist á síðustu árum því auk mikillar bílanotkunar hafa Íslendingar aukið losun með að aukinni stóriðju. Til að stemma stigu við losuninni – bæta um – þá hefur nær eingöngu verið rætt um að rækta skóg. Framlag Íslands til að stemma stigu við loftslagsbreytingum er að rækta skóg.  

 

Lengi var einungis talað um losun kolefnis sem meginorsakavald hlýnunar jarðar.  Nýrri rannsóknir sýna hins vegar að dæmið er miklu flóknara en svo og mun fleiri þættir spila inni sem verður að taka með þegar dæmið er gert upp.  Bent er á að, auk gróðurhúsalofttegunda (e. biogeochemistry), þurfi að meta eðlisfræðilega þætti (e. biogeophysics) sem hafa ekki síður áhrif á loftslag og hitastig jarðar en gróðurhúsalofttegundirnar.  Stungið hefur verið uppá stuðli CRV (e. Climate Regulation Value) sem tæki betur á heildaráhrifum á loftslag jarðar1,2 þar sem báðir áðurnefndir þættir hefðu vægi.  Eðlisfræðilegu þættirnir eru fyrst og fremst endurkast sólarljóssins (kallast á fræðimáli albedo), og uppgufun/útgufun plantna og þar með vatnsbúskap. Hversu mikið hlutur endurkastar eða tekur upp af sólarljósi hefur gríðarlega áhrif á hitastig hans – svartur kassi hitnar mikið í sól meðan hvítur helst nokkuð kaldur.  Sama gildir um dökka skógarþekju barrskóga – skógur tekur mjög mikið upp af sólarorkunni og hitinn helst að landinu en endurkastast ekki. Snjór aftur á móti getur endurkastað nær öllu sólarljósinu – við finnum greinilega fyrir margföldum sólargeislunum á skíðum.  

 

Endurkast sólarljóss frá snjó er 0.8-.0.9 (80-90%) meðan endurkast fyrir barrskóg er 0.08-0.15. Á norðurslóðum, þar sem snjór liggur marga mánuði á ári þá hefur barrskógurinn mikil áhrif á hitabúskap – hann hitar landið verulega. Frá barrskógum á norðurslóðum er hið litla endurkast ljóss og meðfylgjandi hitaupptaka talin hafa ekki minni áhrif en gróðurhúsalofttegundir á hitastig jarðar9. 

 

Fjölmargar vísindagreinar hafa birst á undanförnum árum þar sem verið er að greina áhrif skóga á loftslag. Þeim ber öllum saman um að nauðsynlegt sé að vernda, viðhalda og auka umfang hitabeltisskóga og skóga á suðlægum breiddargráðum. Á norðurslóðum eigi hins vegar alls ekki að planta skógi því hann hækki hitastig jarðar. 

 

Fjölmargar rannsóknir sýna nú að það eru mörk hvar skógrækt leiði til kólnunar – norðan við þau mörk leiði skógrækt til hlýnunar. Mörkin hafa verið sett við 40°N breiddar – eða við suður Evrópu3 og jafnvel enn sunnar í Bandaríkjunum4. Þessar niðurstöður hafa leitt til þess að lagt er til að minnka umfang skóga á norðurslóðum3,5. Laufskógar hafa mikil áhrif  á vatnsbúskap vegna mikillar uppgufunar frá laufþekjunni.  Aukinn laufskógarþekja á norðurslóðum er talin auka á hlýnun jarðar vegna áhrifa laufskógarins á vatnsbúskap5,6,7,8.

 

Við plöntun trjáa í skógrækt er almennt talið nauðsynlegt að opna landið, að rista ofan af eða plægja þar sem plantað er.  Næst á eftir hafinu er meginhluta kolefnis að finna í jarðvegi.  Þetta kolefni er m.a. bundið í lífræn efni sem, þegar koma upp í andrúmslofið, fara að brotna niður og gefa frá sér koltvísýring.  Allt jarðrask eykur því verulega losun kolefnis. Við útplöntun eru trjáplönturnar litlar og binda lítið kolefni á sama tíma og jarðvegurinn umhverfis þær er að losa kolefni.  Skógræktarsvæði eru því í að losa árin eftir útplöntun – í 10–30 ár. Fyrst eftir það fari svæðið að binda kolefni.   Síðan taki við tímabil nettó bindingar kolefnis í skóginum, fram að þeim tíma að jafnvægi kemst á, oft eftir 30–80 ár þegar losun verður jöfn bindingu4. Þá þurfi að höggva skóginn aftur og nettó binding hefst ekki aftur fyrr en að undangengnu nýju losunartímabili eftir raskið við skógarhöggið. Í dag er, í mun meira mæli, verið að horfa til kolefnisbindingar í öðrum vistkerfum en ræktuðum skógi, vistkerfi sem ekki þarfnast reglulegs rasks til að framkalla bindingu.  Graslendi er eitt slíkt vistkerfi. Í graslendi myndar kolefni jarðveg og þar virðist ekkert vera nein mörk á bindingunni – binding í jarðvegi veldur jarðvegsþykknun10.

 

Vegna þess sem að ofan greinir verður að endurskoða þær hugmyndir að planta skógi á Íslandi til að vinna á móti hlýnun jarðar – hið sanna er trúlega að hún gerir þvert hið öfuga –  að skógrækt á norðurslóðum, þar á meðal Íslandi, leiði til aukinnar hlýnunar jarðar.

 

 

Anna Guðrún Þórhallsdóttir, Cand. Agric., M.Sc., PhD

Prófessor Landbúnaðarháskóla Íslands