Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 8 ára.
Sálin verður ekki þvegin
Skoðun 20. febrúar 2017

Sálin verður ekki þvegin

Höfundur: Jóhannes Frímann Halldórsson

Sápa, eins og fleiri hreinlætisvörur, þykja sjálfsagður og eðlilegur hlutur í samfélagi siðmenntaðra manna. Hún er til margra hluta nýtileg.

Fólk vaskar upp, sturtar sig með alls konar efnum, laugar hendur sínar og jafnvel notar sápu til að auðvelda sér að umfelga dekk í sveitum landsins þar sem viðeigandi tækja nýtur ekki við. Það er því ekki úr vegi að líta aðeins á sögu þessa merkilega efnis.

Elstu heimildir um sápu eru um 4200 ára gamlar. Fundist hafa leirtöflur frá Babýloníumönnum með uppskriftum að sápu frá því um 2200 fyrir Krist. Þeir settu tóninn fyrir komandi aldir og kynslóðir en uppskriftin var einfaldlega vatn, basi og jurtaolía og var sápa þeirra að mestu notuð í vefnaðariðnaði. Forn egypskur læknisfræðilegur papírus, þekktur sem Ebers papírus, lýsir uppskrift að mixtúru sem mælt var með að fólk notaði til meðferðar á húðsjúkdómum og til almennra líkamsþvotta. Skjöl frá þessum tíma benda einnig til að þeir hafi notað sápu í vefnaðariðnað.

Eins og svo margt annað er orðið sápa, eða á latínu sapo, ættað frá rómverjum til forna. Orðið kemur fyrst fyrir í bók eftir rómverskan náttúrufræðing í kringum árið 80 e. Krist, en þar lýsir hann framleiðslu á sápu úr ösku og tólg. Sögur segja að sápa sé nefnd í höfuðið á fjallinu sapo, talið er að þar hafi dýrum verið fórnað til að friðþægja guðina en fita úr þeim dýrum sem fórnaði hafi verið var blandað saman við ösku til að búa til umrædda sápu. Í bókinni talar hann þó ekki um sápu sem hreinlætistæki heldur talar um að Vestur-Evrópubúar, þá aðallega karlmenn, hafi notað efnið til að móta hár sitt. Á þessum tíma höfðu Rómverjar þann háttinn á að þeir nudduðu olíum á líkama sinn og skófu síðan af ásamt óhreinindum með eins konar sköfu. Fljótlega fór þó að bera á sápunni sem hreinlætisvöru og vinsældir hennar jukust mikið á 2. öld e.k Krist. Ritaðar heimildir frá þessum tíma tala um að bestu sápurnar hafi verið framleiddar í Vestur- og Norður-Evrópu.

Á miðöldum var framleiðsla orðin töluverð. Sápugerðarmenn á 6. öld í Napólí mynduðu stéttarfélög og á 8. öld var sápugerðarlistin orðin vel þekkt um alla Ítalíu og á Spáni, þar sem Spánverjar voru leiðandi í sápugerð. Framleiðsla á sápu hófst ekki fyrr en um árið 1200 í breska konungsríkinu og var verkinu lýst sem kvenmannsverki eða aukabúgrein góðra iðnaðarmanna svosem eins og bakara, smiða og járnsmiða.

Fram að iðnbyltingunni var framleiðsla erfið og ekki stunduð í mikilli fjöldaframleiðslu. Nokkrar franskar borgir til dæmis Marselíuborg voru miðstöð sápuframleiðslu og þjónuðu því hlutverki að dreifa hreinlæti til samlanda sinna. Í Englandi var megnið framleitt í Lundúnum fyrir Bretland. Fljótandi sápa eins og við þekkjum í dag kom ekki fram á sjónarsviðið fyrr en árið 1865 þegar maður að nafni William Sheppard sótti um einkaleyfi. Annar maður að nafni B. J. Johnson þróaði sápu og setti markað árið 1898 sem hann kallaði „palmolive“. Vinsældir hennar voru svo gífurlegar að ákveðið var að endurnefna fyrirtækið „palmolive“. Á þeirri rúmu öld sem liðin er frá því hefur margt gerst, skoðið bara rekkann í næstu matvöruverslun.

Skylt efni: Stekkur

Ný lög um Jöfnunarsjóð sveitarfélaga
Fréttir 9. maí 2025

Ný lög um Jöfnunarsjóð sveitarfélaga

Frumvarp hefur verið lagt fram á Alþingi um ný heildarlög um Jöfnunarsjóð sveita...

Háskólasamstæða mikilvæg
Fréttir 9. maí 2025

Háskólasamstæða mikilvæg

Háskóli Íslands og Háskólinn á Hólum verða samstæða frá næstu áramótum og er það...

Störfum í ferðaþjónustu fjölgar en fækkar í landbúnaði
Fréttir 9. maí 2025

Störfum í ferðaþjónustu fjölgar en fækkar í landbúnaði

Ferðaþjónusta í Fljótsdalshreppi hefur eflst mjög undanfarin ár, en landbúnaður ...

Sòl*Kol á Sólheimum og sumarið í vændum
Fréttir 8. maí 2025

Sòl*Kol á Sólheimum og sumarið í vændum

Það er viðeigandi að Sólheimar hafi orðið fyrir valinu við að halda málþing um f...

Lausnir á vandamálum í sauðburði
Fréttir 8. maí 2025

Lausnir á vandamálum í sauðburði

Í allmörg ár hefur verið venja hér í blaðinu að birta skýringarmyndir Þorsteins ...

Rýnt í Bændablaðið í bláu Adríahafinu
Fréttir 7. maí 2025

Rýnt í Bændablaðið í bláu Adríahafinu

Upp úr áramótum fréttist af manni sem lá í Bændablaðinu á Suðurskautslandinu. Nú...

Hundasoglús finnst á ref í fyrsta sinn
Fréttir 7. maí 2025

Hundasoglús finnst á ref í fyrsta sinn

Svokölluð hundasoglús hefur í fyrsta sinn fundist í feldi refs hér á landi.

Bændur tilkynni bógkreppu í lömbum
Fréttir 6. maí 2025

Bændur tilkynni bógkreppu í lömbum

Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins óskar eftir að bændur tilkynni áfram bógkreppu o...