Norrænar leiðbeiningar um meðhöndlun júgurbólgu

Höfundur: Snorri Sigurðsson, snsig@arlafoods.com

Á vegum afurðastöðva í mjólkuriðnaði á Norðurlöndunum er starfræktur sérstakur samstarfsvettvangur varðandi mjólkurgæðamál sem kallast NMSM (Nordiske meieriorganisasjoners sam- rbeidsutvalg for mjølkekvalitetsarbeid). Eitt af lykilhlutverkum NMSM er að brúa bilið á milli Norðurlandanna og tengja saman þekkingarbrunna landanna svo ekki sé verið að vinna tvöfalda vinnu, þ.e. NMSM reynir að samnýta eins og hægt er fagfólkið á Norðurlöndunum.

Á vegum þessa samstarfsvettvangs eru starfræktir þrír vinnuhópar á mismunandi sviðum og sitja fulltrúar SAM (Samtaka afurðastöðva í mjólkuriðnaði á Íslandi) í öllum vinnuhópunum. Tilgangur þeirra er að fjalla um ýmis sameiginleg málefni Norðurlandanna sem varða gæði mjólkur. Einn vinnuhópurinn sér um svokölluð tæknileg málefni og sér m.a. um að halda utan um tölfræði þróunar á mjaltaþjónatækninni. Þá sér annar hópur um þau atriði sem snúa að gæðamati mjólkur og söfnun á tölfræði sem snýr að gæðaþáttunum. Sá þriðji fjallar um heilbrigði dýra og heldur utan um þau málefni sem tengjast heilsufari og

mjólkurgæðum.

Sameiginlegar leiðbeiningar

Vinnuhópurinn um heilbrigði dýra hefur að sjálfsögðu lagt áherslu á málefni sem lúta að júgurbólgu í kúm og í vinnuhópnum sitja helstu sérfræðingar Norðurlandanna í júgurbólgufræðum. Þessi vinnuhópur NMSM hefur m.a. staðið fyrir ráðstefnum og vinnufundum undanfarna áratugi en einnig séð um útgáfu á sameiginlegu leiðbeiningarefni, m.a. gefið út leiðbeiningar um meðhöndlun á júgurbólgu (Nordic Guidelines for Mastitis Therapy). Þó svo að þessar leiðbeiningar hafi ekki verið endurútgefnar síðustu árin standa þær vel fyrir sínu en tilgangur þeirra er að draga eins og unnt er úr notkun sýklalyfja og minnka líkur á lyfjaónæmum sýklum:

Almenn stefna:

Aðeins bráðatilfelli sýnilegrar júgurbólgu ætti að taka til skoðunar varðandi meðhöndlun.

Almennt borgar sig ekki að meðhöndla dulda júgurbólgu á mjaltaskeiði bæði vegna þess að oft fjarar sýkingin út en einnig vegna slakra áhrifa lyfjameðhöndlunar á dulda júgurbólgu. *

Dulda júgurbólgu ætti þess í stað að meðhöndla í geldstöðu.

Við meðhöndlun skal horfa til takmarkandi notkunar cefalósporína og kínólóna

* Ef verið er að meðhöndla hjörð með smitandi júgurbólgu (Streptococcus agalactiae) má víkja frá þessari almennu reglu.

Viðbrögð sem alltaf eiga við, óháð ákvörðun um meðferð:

Meta batahorfurnar

Ef til eru kvígur til endurnýjunar, ætti að meta það alvarlega hvort rétt sé að meðhöndla (t.d. ef margir júgurhlutar eru sýktir).
Alltaf ætti að reikna út kostnað við endurnýjun grips í samanburði við kostnað við meðhöndlun.

Sóttvarnaraðgerðir

Meta skal hvort einangra skuli gripinn vegna júgurbólgunnar ef hætta er talin á því að sýkillinn sé smitandi.
Að gelda upp þann júgurhluta sem er með langvarandi sýkingu er fær leið, að því gefnu að haft sé hugfast að það er ekki það sama og að setja í einangrun.

Finna smitvaldinn

Sýnataka er mikilvæg til þess að geta fylgst með júgurbólgumynstri hjarðarinnar.
Að láta rannsaka júgurbólgusýni hjá viðurkenndri rannsóknastofu er talið best.
Notkun á heimaræktunarbúnaði júgurbólgusýna gæti reynst mikilvæg ef lyfjagjöfin er aðlöguð að niðurstöðunum.

Viðbótaraðgerðir

Mjólkaðu kúna einu sinni til tvisvar sinnum aukalega á degi hverjum.
Kýr með júgurbólgu í lausagöngufjósi ætti að setja í sjúkrastíu svo hlúð sé sem best að henni s.s. varðandi hreinlæti, aðgengi að vatni og fóðri.

Viðbótarmeðferð eftir þörfum

Gefa mjaltavaka (oxítósín) til þess að tæma vel mjólkurblöðrurnar.
Gefa vökva í æð eða með inntöku.
Gefa bólgueyðandi verkjalyf.

Dýravelferð

Kýr með júgurbólgutilfelli sem valda miklum sýnilegum sjúkdómseinkennum og sársauka skal meðhöndla eins fljótt og hægt er með þeim lyfjum sem eru tiltæk í samráði við dýralækni.
Í þessum alvarlegu tilfellum ætti einnig að hafa, eftir því sem hægt er, hugfastar aðrar meginreglur sem hér hafa verið kynntar í þessum leiðbeiningum.

Eftirfylgni meðferðar

Mat á meðferðarárangri skal gert af dýralækni:

Ætti alltaf að vera gert innan 4–8 vikna.
Feli í sér útreikninga á langtímahorfum og mögulegum kostnaði við endurnýjun.
Feli einnig í sér ákvörðun um frekari smitvarnaraðgerðir.
Taki tillit til frumutölu, sýnilegra einkenna og ástandi dýrsins.
Ef þörf krefur, láta rækta sýni eða PCR greina af viðurkenndri rannsóknastofu.

Nauðsynleg sýklalyf vegna júgurbólgumeðhöndlunar á Norðurlöndum

Penicillin G.
Lyf gegn sýklum með lyfjaónæmi (Beta-lactamase. *
Sýklalyf sem er löglegt í viðkomandi Norðurlandi og virkar á gram-neikvæðar bakteríur.

* Ætti einungis að nota í alvarlegum tilfellum er varða dýravelferð

Norrænar heilbrigðisreglur fyrir kýr:

Eftirfarandi norrænar heilbrigðisreglur hafa að markmiði að tryggja góða mjólk frá heilbrigðum kúm:

Vel hannaðir gagnagrunnar, þar sem skráðar eru bæði framleiðslu- og heilsufarsupplýsingar.
Fyrirbyggjandi heilbrigðisþjónusta og ræktunarstefna sem byggð er á framangreindum gagnagrunnum.
Rétt fjóshönnun og bústjórn sem miðar að bestu mögulegu velferð nautgripa.
Varleg notkun sýklalyfja, sótthreinsiefna og hormóna.
Umhyggja fyrir umhverfisáhrifum og sanngjörnum markaðsreglum.
Algjört bann við notkun á vaxtarhvetjandi efnum.