Matvæli hluti af þjóðaröryggi
Matvæla- og næringarfræðideild Háskóla Íslands skilaði fyrir skemmstu af sér tillögum að neyðarbirgðum matvæla á Íslandi.
Helstu niðurstöður voru kynntar á málþingi um stöðu fæðuöryggis á vegum atvinnuvegaráðuneytisins. Stríð, farsóttir og loftslagsbreytingar hafa beint athygli að því hversu viðkvæm samfélög geta verið.
Í skýrslunni má sjá yfirlit um tillögur að neyðarbirgðum matvæla á Íslandi ef upp koma þær aðstæður að innflutningur og viðskipti lokast. Miðað er við að orkuþörf einstaklings sé í kringum 2.000 hitaeiningar á dag. Heildarmagn birgða miðast við fólksfjölda sem er að jafnaði 450.000, að ferðamönnum meðtöldum. Skoðað var hvaða magn þyrfti fyrir þrjú tímabil: þrjár vikur, þrjá mánuði og sex mánuði.
Kornvara með gott geymsluþol
Ólafur Ögmundarson, dósent og forseti matvæla- og næringarfræðideildar Háskóla Íslands, kynnti skýrsluna á áðurnefndu málþingi. Hann fagnar því að núna séu stjórnvöld farin að tengja matvæli við þjóðaröryggi. „Þegar öllu er á botninn hvolft hlýtur að vera algjört forgangsatriði þegar kemur að því að tryggja þjóðaröryggi að þú getir tryggt þegnunum matvæli þannig að þeir lifi af,“ segir Ólafur í samtali. „Eins þurfum við að tryggja að í boði sé menntun sem stuðlar að fæðu- og matvælaöryggi á Íslandi.
Í mjög stuttu máli erum við að horfa til þess að neyðarbirgðir séu byggðar á matvælum sem hafa langt geymsluþol. Við miðum við að 70 prósent orkunnar komi frá kornvörum og hrísgrjónum. Fimmtán prósent orkunnar ætti að koma frá sykri og fimmtán frá innlendum próteingjöfum, sem er kjöt og fiskur.
Við bendum á að til þess að auka viðnámsþrótt væri gott að auka fjölbreytileika í innlendri matvælaframleiðslu, og þá sérstaklega með áherslu á grænmeti til þess að uppfylla steinefna- og vítamínsþarfir.“ Í skýrslunni kemur fram að þrátt fyrir umtalsverða innlenda matvælaframleiðslu felist veikleikar í því hversu háð hún er innfluttum aðföngum á borð við eldsneyti, áburð, fóður sáðvöru og fleira. Rof á aðfangakeðjum geti fljótt haft áhrif á búgreinar sem reiða sig að miklu, eða öllu leyti, á innflutt aðföng.
Tillögurnar eiga að dekka ólíkt mataræði
„Það sem við leggjum til er „spartanskt“ en mjög í anda annarra landa sem við horfum til. Þegar á hólminn er komið þarf ríkið að tryggja borgurunum orku og það gerum við með þessu. Þetta dekkar líka þá sem aðhyllast annað en hefðbundið mataræði, því það er mikið af kornvörum og hrísgrjónum sem allir ættu að geta borðað og dýraafurðir fyrir þá sem það vilja. Þetta eru bara tillögur sem við komum með og þær eru ekki hafnar yfir gagnrýni. Svo er það á endanum ríkisins, í samvinnu við stærstu hagaðila, að ákveða hvernig skuli útfæra þetta og hvaða matvæli teljist að lokum til neyðarbirgða.“
Þegar Norðurlöndin eru borin saman séu Finnar komnir lengst á veg í þróun neyðaráætlana. Þar eru fyrirtæki samningsbundin til að eiga ákveðið magn af tilteknum vörum á svokölluðum veltulager, sem kemur í veg fyrir að birgðirnar fyrnist. Þar í landi eru til kornvörur sem geta staðið undir 8,5 mánuðum af venjulegri neyslu landsmanna. Eins vinna Finnar að því núna að koma upp neyðarverslunum sem hafa aðgengi að varaafli.
Rafmagn fyrir grænmetisrækt til
Á málþinginu kom Ólafur stuttlega inn á að hægt væri að framleiða allt grænmeti sem Íslendingar þurfa með minni raforku en fer í öll gagnaver landsins eins og staðan er í dag. Inntur eftir frekari skýringum útskýrir Ólafur að við matvæla- og næringarfræðideildina í háskólanum sé unnið að verkefni þar sem skoðað er hvað þurfi mikla raforku ef Íslendingar ætla að framleiða allt sitt grænmeti. Byggir verkefnið á meistararitgerð sem Danielle Napier skrifaði við HÍ og Ólafur var meðleiðbeinandi að.
„Til að setja þetta í samhengi benda fyrstu niðurstöður útreikninga okkar til þess að það þyrfti um 460 gígavattstundir til að framleiða allt grænmeti fyrir innanlandsmarkað miðað við meðaltalsorkuþörf nokkurra grænmetistegunda ef notast er við LED-lýsingu. Til samanburðar er raforkan sem fer til gagnavera í ár um 1.200 gígavattstundir.“
Ólafur tekur fram að í þessum reikningum um orku til grænmetisframleiðslu sé ekki tekin með sú orka sem fer í að kynda gróðurhús – enda þar yfirleitt notast við hitaveitu. „Til gamans höfum við líka skoðað ávexti og innlenda framleiðslu umfram það sem nú þegar er framleitt af þeim. Til þess að uppfylla alla þörf á bæði grænmeti og ávöxtum með innlendri framleiðslu benda fyrstu útreikningar til að við séum að tala um minna en 2.000 gígavattstundir. Eins og staðan er í dag, samkvæmt opinberum tölum frá orkufyrirtækjum, eru ekki nema 25 gígavattstundir að fara í grænmetisframleiðslu á ári.“
