Traustar hagtölur eru grundvöllur upplýstrar umræðu
Markaður fyrir mjólkurafurðir hér á landi hefur vaxið umtalsvert síðastliðinn einn og hálfa áratug.
Árið 2008 nam heildarsalan 112,3 milljónum lítra á fitugrunni og 117,1 milljón lítra á próteingrunni. Fimmtán árum síðar hafði sala á fitugrunni aukist um 31%, eða í 147,2 milljónir lítra. Sala á próteingrunni hefur hins vegar vaxið minna og nam 128 milljónum lítra árið 2022. Skýringuna á þessu misræmi og því að nú hallar á próteinsöluna má að verulegum hluta rekja til aukins innflutnings á ostum á grundvelli umsamdra tollfrjálsra kvóta í viðskiptasamningum við ESB og fleiri lönd.
Fjölbreytt flóra innfluttra vara
Undanfarin ár hefur bæði magn og fjölbreytni í innfluttum mjólkurvörum og vörum sem innihalda hráefni úr mjólk aukist eins og glöggt má sjá í hillum verslana. Annars vegar er um að ræða hefðbundnar mjólkurvörur eins og jógúrt og osta sem falla undir kafla fjögur í tollskrá líkt og aðrar mjólkurvörur. Hins vegar eru svo ýmsar samsettar vörur sem eru að uppistöðu úr mjólk en öðrum efnisþáttum, svo sem bragðefnum viðbættum sykri eða sætuefnum og fleiru, hefur verið bætt í. Slíkar vörur flokkast í aðra tollflokka sem margir eru á lágum tollum og oft án tolla, einkum á grundvelli sérstakra viðskiptasamninga. Í smásöluverslunum ber m.a. allnokkuð á mjólkurdrykkjum sem flokkast í einhverja af þeim 13* „skiptiliðum“ í undirlið 2202.99 í íslensku tollskránni, yfir drykki sem eru að uppistöðu úr mjólk. Þessar vörur eru án tolla frá löndum innan EES svæðisins og Sviss auk fjölmargra annarra landa sem gerðir hafa verið tvíhliða viðskiptasamningar við, þar með talið Bretland og Kína.
Innfluttar drykkjarvörur
Verslunarskýrslur sem teknar eru saman á grundvelli inn og útflutningsskýrslna eru mikilvægar hagtölur fyrir alla þá sem vilja t.d. greina þróun markaða fyrir mismunandi vörur.
Samkvæmt þeim hefur innflutningur á fyrrnefndum drykkjarvörum numið á milli 400 og 500 tonnum á ári sl. fjögur ár. Fyrstu 7 mánuði þessa árs var innflutningurinn kominn í 259 tonn.
Erfitt er samt að henda reiður á hvort þessu beri saman við útflutningstölur helstu viðskiptalanda þar sem tollflokkun er ekki algerlega samræmd og alls ekki á skiptiliði (átta stafa tollskrárnúmer). Það vekur engu að síður athygli að heildar innflutningur á drykkjarvörum (hér teljast einnig með sem dæmi gosdrykkir og jurtadrykkir) í undirlið 2202.99 frá ESB til Íslands nam um 2.700 tonnum árin 2021 og 2022.
Útflutningur frá ESB til Íslands nam hins vegar tæpum 6.000 tonnum árið 2021 og 5.073 tonnum árið 2022 samkvæmt skýrslum EUROSTAT.
Áhersla á mikilvægi hagskýrslna
Tollskýrslur eru ekki aðeins grundvöllur þess hvort og hvaða tolla beri að greiða af innflutningi, ýmis önnur gjöld eru lögð á við innflutning eins og úrvinnslugjald og virðisaukaskattur. Þá eru fyrrnefnd not við hagskýrslugerð einnig mikilvæg. Því skiptir miklu að tollskýrslur séu réttar. Af hálfu ESB og einstakra aðildarríkja þess er lögð rík áhersla á þetta. Þannig gera reglugerðir ESB ráð fyrir því að inn og útflytjendur hafi skyldum að gegna í því sambandi, þ.m.t. að tollskýrslur séu rétt útfylltar. Ef brotið er gegn þessu leiðir það til þess að inn og útflytjendur þurfi að sæta því að missa rafrænan aðgang að gagnagrunnum ESB. Ef málið varðar innflutnings og útflutningsleyfi fyrir tollkvóta er unnt að útiloka inn og útflytjanda frá því að flytja út úr ESB eða dreifa á markaði ESB öllum vörum sem falla undir viðkomandi innflutnings eða útflutningskvóta. Óhætt er að fullyrða að inn og útflytjandi, sem þarf að leggja fram tollskýrslur á pappírsformi, eða aðili sem er útilokaður frá þátttöku í tollkvótum, starfar ekki lengi eftir að slíkum viðurlögum hefur verið beitt.
Í febrúar 2021 skipaði fjármálaráðherra starfshóp til að greina misræmi milli magns í útflutnings tölum úr viðskiptagagnagrunni ESB og innflutningstölum Hagstofu Íslands í sömu tollflokkum, sbr. kafla 4.2.1 í skýrslu Ríkisendurskoðunar frá febrúar 2022 um tollframkvæmd vegna landbúnaðarafurða.
Í skriflegu svari fjármálaráðherra frá 16. desember 2022 við fyrirspurn um málið frá Högna Elfari Gylfasyni, varaþm., kom fram að áætluð starfslok hópsins yrðu í lok janúar 2023. Skýrslan er enn ekki komin fram en vonandi mun hún varpa ljósi á þessar spurningar þegar upp verður staðið.