„Hér mun allt verða öðruvísi“
Landsvirkjun áætlar að reisa Hvammsvirkjun innan byggðarmarka í Skeiða- og Gnúpverjahreppi. Virkjunin mun raska landbúnaðarlandi, en sú bújörð sem verður fyrir hvað mestum áhrifum er Hagi. Þar eru bændur Sigurður Kristmundsson og Kristín Eva Einarsdóttir.
„Þetta mál snertir marga og maður þarf að fara varlega í umræðunni,“ segir Sigurður. „Þetta er ekkert nýtt fyrir okkur, en samningurinn sem Landsvirkjun gerði við foreldra mína var undirritaður árið 2007.“ Sigurður er fæddur árið 1993 og Kristín 1994 og því hefur virkjunin staðið til frá því þau voru unglingar.
„Hér mun allt verða öðruvísi eftir að virkjunin kemur og maður er búinn að hafa langan tíma til að taka það í sátt. Tilfinningarnar eru blendnar til þess að landslagið sem hefur alltaf verið í kringum mann muni hverfa og það komi nýtt í staðinn. En maður veit að Landsvirkjun skilar hlutum vel frá sér því við búum hérna rétt neðan við Þjórsárdalinn þar sem er mesta raforkuframleiðsla landsins og þar er allt saman tipp topp.
Þar sem búið er að undirrita samning við okkur höfum við reynt að halda okkur fyrir utan mótmæli og kærur. Ég segi ekki að við séum búin að kasta okkar rétti á skoðunum fyrir róða, en vissulega erum við búin að semja. Við fögnum umræðunni og því aðhaldi sem er búið að setja á Landsvirkjun, því án þess yrði þetta kannski ekki gert eins vel.“
Mesta áherslan á mótvægisaðgerðir
„Það mun rosalega margt breytast,“ segir Sigurður aðspurður um þýðingu þess að Hvammsvirkjun muni rísa í túnfætinum. „Allt sem er fyrir neðan veg verður fyrir áhrifum, annaðhvort vegna landfyllinga eða lóns sem fer yfir landið,“ segir hann. Landsvirkjun hefur samið um bætur fyrir það land, en Sigurður bendir á að fyrirtækið muni verja hærri upphæðum í mótvægisaðgerðir.
„Uppleggið var að ef það kemur virkjun þá verði áfram hægt að stunda búrekstur hérna. Stærsta mótvægisaðgerðin verður sú að taka þjóðveginn og færa út að árbakkanum eins og hann er í dag. Hann verður í nokkurra metra hæð ofan við lónið og notaður sem varnargarður,“ segir Sigurður. Innan við veginn verði gerð landfylling þar sem núna eru tún í bland við óræktað land.
„Mesta óvissan er hversu miklu þeir munu skila af sér í túnum. Í samningnum er kveðið á um ákveðna lágmarksstærð en svo er óvitað hvað verður umfram það. Það fer eftir því hversu mikið kemur upp úr árfarveginum og hversu miklu seti þarf að dæla upp úr lóninu.“ Sigurður bendir á að það muni taka nokkur ár fyrir túnin á væntanlegri landfyllingu að jafna sig og komast í fulla framleiðslu ásamt því sem það muni taka einhver ár að klára allar mótvægisaðgerðir. „Maður getur ekki farið strax af stað og dritað niður í mold sem er dauð. Þetta þarf einhvern tíma til að koma til baka.“
Landið í biðstöðu
„Fyrir mína parta er það þannig að landið hérna fyrir neðan veg hefur verið í biðstöðu síðan 2007, eða hálfgerðri gíslingu. Við erum í raun og veru búin að afsala okkur þessum hluta landsins en höfum ekki hugmynd um hvenær mótvægisaðgerðir koma til framkvæmda. Í samningnum kemur fram að ef farið er í endurrækt eða ræktun nýrra túna verði það bætt, en það er dýrt og tímafrekt og maður vill ekki fara af stað ef landfylling kemur yfir túnin eftir fimm ár eða kannski í sumar. Í dag er ég orðinn þess fullviss að af þessari virkjun verði, en spurningin er bara hvenær. Af hverju ljúkum við þessu þá ekki af? Við erum með stækkandi bú og þurfum að fá fleiri tún og vissu um framhaldið, enda erum við að reka fyrirtæki.“
Virkjanamálin hafa haft mikil áhrif á samfélagið í Skeiða- og Gnúpverjahreppi og bendir Sigurður á að ekki sé hægt að halda sveitarstjórnarkosningar án þess að þau séu í brennidepli. „Ég segi ekki að þetta aftri samfélaginu, en það kemst ekkert annað að. Ég skil fullkomlega fólk sem er að berjast á móti þessu, enda snertir virkjunin okkur hvað mest. En fyrir mína parta eru nokkur ár síðan Hvammsvirkjun varð að veruleika. Er þá ekki best að klára verkefnið í staðinn fyrir að draga það í svona mörg ár?
Þegar framkvæmdir fara af stað verður þetta vont og eflaust munu vakna einhverjar tilfinningar hjá manni. Ég er hins vegar búinn að hafa átján ár til þess að sætta mig við þetta og maður er búinn að fara í nokkra hringi.“
Samið yrði öðruvísi í dag
„Ég held að samningurinn á sínum tíma hafi verið fínn og báðir aðilar verið temmilega ósáttir að lokum. En ef það væri verið að semja í dag þá yrði samningurinn allt öðruvísi, en þegar samið var við mömmu og pabba voru þau með rétt yfir 200 þúsund lítra mjólkurframleiðslu og þurftu bara þessi tún sem voru í boði þá. Tæknin var líka ekki komin á það stig að hægt væri að rækta landið hérna fyrir neðan sem er mjög grýtt. Ég myndi ekki vilja sjá hærri bætur, heldur fleiri hektara af túnum í mótvægisaðgerðir. Fjárhæðirnar í þessu skipta okkur engu, heldur er það verst að missa landbúnaðarlandið,“ segir Sigurður.
„Mér fannst mjög erfitt þegar við fluttumst hingað fyrst að hugsa til þess að landslagið væri að fara að hverfa einn daginn,“ segir Kristín. Hún bætir við að ef framkvæmdir færu af stað núna tæki allavega áratug fyrir allt að gróa. „Þá verðum við komin yfir fertugt!“
Eiga þrjú börn
Sigurður og Kristín tóku við búskap í Haga árið 2019. Þar voru foreldrar Sigurðar áður bændur, en eftir að þau skildu árið 2013 ákváðu þau að setja jörðina í útleigu í staðinn fyrir að selja eða láta Sigurð og Kristínu taka strax við. „Þá var ég bara tvítugur en foreldrum mínum fannst ekki tímabært að ég myndi skuldbinda mig svona ungur.“ Þó svo að áhuginn hafi verið gífurlegur á þeim tíma segist Sigurður afar þakklátur þeim sem ráku búið í millitíðinni. „Því það gaf mér færi á að prófa eitthvað annað og þegar ég kom til baka vissi ég fyrir víst að ég vildi verða bóndi.“
Kristín er frá Miðfelli í Hrunamannahreppi þar sem foreldrar hennar stunda hrossarækt meðfram annarri vinnu.
„Planið mitt var ekkert að verða bóndi, en það breyttist þegar ég byrjaði með Sigga. Síðan þá eru að verða komin fimmtán ár.“ Þau eiga þrjú börn. Elmu Katrínu, 7 ára, Loga Stein, 5 ára og Stefán Braga, sem fæddist 12. febrúar síðastliðinn.
Sigurður og Kristín tóku nýtt fjós í notkun árið 2021. Þar eru 80 kýr og tveir mjaltaþjónar og áætla þau að framleiða rúmlega 650 þúsund lítra af mjólk í ár. Þegar fjósið var byggt var gert ráð fyrir að auðvelt væri að stækka það innan fárra ára og stefna bændurnir að því að vera með 110 til 120 kýr. Þar að auki eru þau með nokkra hesta.
