Mælingar OECD sýna mestu hækkanir matvælaverðs á heimsvísu í yfir 30 ár

Hagfræðingur hjá ASÍ sagði í kvöldfréttum Sjónvarpsins sunnudaginn 24. apríl að verð á mjólkurvörum og kjöti hafi hækkað mun meira en verð á innfluttri matvöru síðastliðið hálft ár og fyrirtæki nýttu hverja smugu til að hækka verð. Þessi orð hafa vakið reiði meðal bænda þar sem þau stangast algjörlega á við verðþróun erlendis varðandi kostnað við matvælaframleiðslu og alþjóðlega verðlagsþróun á undanförnum mánuðum.

Samkvæmt tölum Efnahags- og þróunarstofnunar Sameinuðu þjóðanna (OECD), þá hækkaði matvælaverð í mars á heimsvísu að meðaltali um 12,6% á milli mánaða. Hefur matvælaverð aldrei hækkað meira á milli mánaða síðan OECD hóf slíkar mælingar fyrir meira en þrem áratugum. Áhrifin eru mest í þróunarlöndunum.

Samkvæmt tölum Matvæla- og landbúnaðarstofnunar Sameinuðu þjóðanna (FAO) sem ná allt til ársins 1990 er þar líka að sjá verulegar matvælaverðshækkanir. Vísitala matvælaverðs hefur síðan hækkað um 19% það sem af er þessu ári, að mestu eftir að Rússar réðust inn í Úkraínu.

Víða um heim hafa yfirvöld gripið til niðurgreiðslna á matvörum af þessum sökum eins og í Egyptalandi þar sem brauð er selt undir verði á korninu sem fer í að baka það.

Aðildarríki OECD. 

Bæði hvatt til aukningar matvælaframleiðslu og samdráttar hjá bændum

OECD hvetur bændur til að planta meira til að auka matvæla­fram­leiðsluna en þar berjast menn við þær þversagnir að skortur hefur verið á áburði og orka og öll aðföng hafa verið að hækka verulega í verði. Það neyðir bændur til að draga úr sinni framleiðslu sem leiðir aftur til verðhækkana á matvælum. Þá eykur það enn á vandann að bændur í Bandaríkjunum, Bretlandi og víðar um lönd hafa verið hvattir af stjórnvöldum til að hætta framleiðslu á landi sínu til að mæta umhverfis- og loftslagsmarkmiðum.

ASÍ telur áhrif erlendra kostnaðarhækkana óveruleg

Er þetta sérlega athyglisvert í ljósi orða hagfræðings ASÍ, Auðar Ölfu Ólafsdóttur, sem hefur umsjón með verðlagseftirliti ASÍ. Fréttamaður RÚV bendir á að töluvert hafi verið rætt um verðhækkanir erlendis sem geti leitt til þess að Íslendingar flytji inn verðbólgu. Auður segir að þvert á móti hafi verð á innlendri framleiðslu hækkað meira en verð á innfluttum mat. Verðhækkun á áburði og bensíni geti skýrt þetta að einhverju leyti. Auður telur hins vegar markaðsbrest vera helstu skýringuna. Hún nefnir íslensku mjólkur- og kjötframleiðsluna sérstaklega og segir:

„Á síðasta hálfu ári hefur verð á kartöflum hækkað um 1,1%.  Verð á kjöti hefur hækkað um 7,6%. Búvara án grænmetis hefur hækkað langmest í verði. Þá er ég að tala um mjólkurvörur, olíu og feitmeti en kjöt líka. Fiskur hefur líka hækkað í verði.  Brauð og kornvara einhvers staðar í miðjunni. Hins vegar erum við að sjá að ávextir og grænmeti hefur hækkað minnst í verði. [...] Skortur á samkeppni vegna verndarstefnu vegna hárra tolla. Heildsölu- og smásöluverslanir þurfa að huga að því að sýna samfélagslega ábyrgð og fara eftir þeim lögum, reglum og gildum sem gilda í þessu samfélagi og nýta ekki hverja smugu til að okra á almenningi.“

Gríðarlegar kostnaðarhækkanir valda bændum vandræðum

Ekki þarf að leita lengra en til Bretlands til að sjá að stórhækkun framleiðslukostnaðar er að hafa gríðarleg áhrif á framleiðslu land­búnaðar­afurða sem hafa hækkað þar hlut­fallslega meira í verði en á Íslandi.

Í umfjöllun breska landbúnaðar­ritsins Farmers Weekly þann 21. apríl síðastliðinn er fjallað um samdrátt í landbúnaðarframleiðslu vegna verðbólgu í aðkeyptum aðföngum sem komin er í 24%. Þar er líka sýnt fram á hvernig verðþróun á framleiðsluvörum bænda er langt frá því að halda í við kostnaðarverð. Á meðan aðföng hafi hækkað í verði um 24% hafi smásöluverðsvísitalan á framleiðsluvörum bænda aðeins hækkað um 5,6%. Að óbreyttu mun þetta leiða til samdráttar í matvælaframleiðslu.

Kartöflubændur koma sérlega illa út úr þessu, en þar hefur orðið 2% verðlækkun á síðustu sex mánuðum á meðan kostnaðurinn hefur aukist um 27%. Í mjólkurframleiðslu nemur kostnaðaraukinn 21% en hækkun á smásöluverði er 19%. Í nauta- og lambakjötsframleiðslunni nemur kostnaðaraukinn 21% en smásöluverð hefur hækkað til neytenda um 11%.