Íslensk kjúklingaframleiðsla getur annað allri innanlandsneyslu

Kjúklingur er vinsælasta kjötafurð á Íslandi. Árið 2022 var framleitt um 9.500 tonn af kjúklingakjöti en sala þess nam rúmum 9.225 tonnum. Alls var 1.815 tonn af kjúklingakjöti innflutt, reyndist hlutdeild þess um 23,6% af markaðnum og hefur aldrei verið meiri síðan innflutningur hófst árið 2011. Á meðan hefur innlenda framleiðslan svo til staðið í stað síðan árið 2017. Því hefur aukning á neyslu kjúklingakjöts eingöngu verið svarað með innflutningi. Íslenskur alifuglabóndi segir að vel sé hægt að auka innanlandsframleiðslu svo hún anni allri eftirspurn. Til þess þurfi hins vegar pólitískan vilja sem byggir á því að innanlandsframleiðsla á landbúnaðarvörum hafi forgang fram yfir innflutta vöru.

Þrjú fyrirtæki sjá um slátrun og sölu alls alifuglakjöts hérlendis: Ísfugl, Matfugl og Reykjagarður. Ísfugl er þeirra minnst en Matfugl og Reykjagarður af svipaðri stærð. Framleiðslan þeirra er dreifð víða um land, en fer þó að langmestu leyti fram á Suðvestur- og Suðurlandi. Á 23 bæjum á landinu er stundað eldi á kjúklingum og kalkúnaeldi má finna á fjórum stöðum. Á níu stöðum fer fram eldi á stofnfuglum.

Hjónin Jón Magnús Jónsson og Kristín Sverrisdóttir eru bændur á Reykjabúinu í Mosfellsbæ og framleiða kjúklinga og kalkúna. Þau eru jafnframt eigendur að Ísfugli. Ísfugl framleiðir ekkert kjöt en fjórir bændur sjá um framleiðslu fyrir fyrirtækið. Ísfugl selur einungis íslenska kjúklinga- og kalkúnaafurðir. Mikil framleiðsla er í Ölfusi, en einnig í Bláskógabyggð og í Hvalfjarðarsveit.

Jón Magnús er alinn upp á Reykjum í Mosfellsbæ í hringiðu kjúklingaræktar enda var faðir hans einn af frumkvöðlum búgreinarinnar. Ræktun holdakjúklinga hófst á sjöunda áratug síðustu aldar og varð brátt eftirsótt matvara. Saga Ísfugls er nokkuð þekkt.

„Faðir minn, Jón M. Guðmundsson, fer út í kjúklingarækt árið 1960 og kynnir sér í kjölfarið þessa ræktun í Bandaríkjunum. Hann stofnsetur kjúklingabú og sláturhús uppi á Reykjum árið 1964 og fer að markaðssetja kjúklingakjöt í Reykjavík. Í kjölfarið bættust svo fleiri framleiðendur við.“

Árið 1978 stofnaði og byggði faðir Jóns ásamt öðrum kjúklingaframleiðendum sláturhúsið Ísfugl. Reykjabúið var hluthafi í því fyrirtæki alla tíð en til þess að gera langa sögu stutta þá keyptu hjónin Jón Magnús og Kristín framleiðslufyrirtækið Ísfugl árið 2012.

Strangar sjúkdómavarnir

Kjúklingaframleiðsla fer fram undir miklu eftirliti hér á landi. Allir stofnfuglar koma hingað til landsins sem egg og eru aldir upp á einangrunarstöðvum án alls samneytis við önnur fuglabú. Við átta vikna aldur er blóðsýni tekið úr fuglum og skimað fyrir helstu sjúkdómum. Með þeim hætti er útilokað að nýir sjúkdómar berist til landsins. Úr þessum stofnhænum eru svo um sex milljónir ungar nýttir til kjúklingaframleiðslu innanlands á ári. Dagsgamlir fara ungarnir í sótthreinsað eldishús. Þar eru þeir aldir við kjöraðstæður í 30-35 daga þar sem þeir hafa ávallt frjálsan aðgang að fóðri og vatni. Undirburður er þurr og hitastig eftir þörfum fuglsins. Um tvö kíló af fóðri þarf til að rækta eitt kíló af kjúklingakjöti.

„Þetta er mikil starfsemi sem á sér stað, framleiðsla unga, uppeldi kjúklinga, slátrun, vinnsla og sala. Íslensk kjúklingarækt starfar eftir viðlíka reglum og gilda í nágrannalöndum okkar. Íslenska reglugerðin er sniðin eftir evrópskri fyrirmynd og því sem gildir í Noregi, Danmörku og Svíþjóð. Þó eru kröfur um hámarksþéttleika umtalsvert lægri hérlendis en í Evrópu eða sambærilegt við Noreg og Svíþjóð,“ segir Jón Magnús.

Framleiðslan starfar undir eftirliti Matvælastofnunar sem fylgist með öllum stigum framleiðslunnar. Þetta felur m.a. í sér að starfsmaður stofnunarinnar er við hverja slátrun og fer þá yfir ástand fuglanna og skráir öll frávik. Bændur þurfa að taka campylobaktersýni og salmonellusýni úr öllum eldishópum áður en þeir fara í slátrun. Annað sýni er síðan tekið í sláturhúsi til staðfestingar.

Með slíku eftirliti eru afar litlar líkur á að kjúklingur sýktur af salmonellu – eða camfýlobakter rati á markað. Ef salmonellusýking kemur upp í kjúklingahópi er honum fargað. Ef slíkt greinist í kjöti eftir slátrun er það innkallað. Í Evrópusambandinu eru kröfur ekki eins strangar.

„Styrkleiki íslenskrar framleiðslu er sú góða vara sem við höfum tækifæri á að framleiða hér í nærumhverfi neytenda, án sýklalyfja og sjúkdóma. Fyrst og fremst er velferðin fólgin í að við erum ekki með sjúkdóma sem eru landlægir í kjúklingarækt í nágrannalöndum okkar. Við erum til að mynda með meiri vöxt og minni afföll heldur en öll Norðurlöndin geta státað af. Þetta skýrist af stærstum hluta af því heilbrigði sem hér er í íslenskum alifuglum,“ segir Jón Magnús.

Í reynd skara tvö lönd fram úr þegar kemur að vaxtarhraða kjúklinga. Ísland og Nýja-Sjáland. „Við eigum það sameiginlegt að vera eyjur úti í miðju hafi þar sem viðhafðar eru mjög strangar reglur um innflutning á lifandi búfé og dýrum.“

Gætu aukið framleiðsluna

Staðsetning okkar er þó að vissu leyti líka veikleiki íslenskrar kjúklingaframleiðslu. Fóður er innflutt og framleiðslan er dýr. Einingar eru smáar miðað við í nágrannalöndum. Innviðauppbygging og framleiðslukostnaður er hár. Jón Magnús bendir á að hér sé enginn eiginlegur hvati til innlendrar framleiðslu. Þvert á móti.

„Innanlandsframleiðsla stendur í stað og neysluaukning er borin uppi af innflutningi. Þetta á ekki eingöngu við kjúklingarækt. Hver hefði trúað því fyrir nokkrum árum að við færum að flytja hér inn lambakjöt? Að Íslendingar framleiddu ekki nóg af lambakjöti fyrir sig! Það er enginn hvati í íslenska kerfinu til að láta íslenska framleiðslu njóta forgangs. Það er bara hvati til að auka innflutning og gagnvart honum höfum við oft og tíðum ekki mikla möguleika. Gildir þá einu um hvaða framleiðslu er um að ræða.“

Innflutningur á kjúklingakjöti hófst árið 2011 og hefur aukist jafnt og þétt síðan. Á meðan hefur innlend framleiðsla dregist lítillega saman. Jón Magnús segir að þó að íslenska framleiðslan geti átt erfitt uppdráttar í verðsamkeppni við ódýra erlenda vöru geti hún hæglega tekið þátt í samkeppni um gæði og ferskleika. Hann gagnrýnir þau rök að aðhalds og samkeppni sé þörf og því sé innflutningur nauðsynlegur. Mikil samkeppni sé á milli þeirra þriggja fyrirtækja sem slátra og selja kjúklingakjöt.

„Þessi endalausi áróður og virðingarleysi við kjúklingabændur og aðra bændur, um að við önnum ekki eftirspurn og að við séum ekki færir um hitt og þetta, er mér þyrnir í augum. Þetta tal er borið uppi af ákveðnum aðilum. Þeirra hagsmunir eru að flytja inn og selja innfluttar landbúnaðarvörur. Við höfum verið að framleiða sama magn af kjúklingum undanfarin ár en öll neysluaukningin hefur verið borin uppi af innfluttu kjöti. Allur innflutningur á vörum sem hægt er að framleiða hér rýrir hagkvæmni innlendu framleiðslunnar.“

Ekkert fer til spillis

Í skýrslu ráðgjafarfyrirtækisins Environice, „Kolefnisspor íslenskra kjúklinga og leiðir til að minnka það“, er fullyrt að kolefnisspor íslenskra kjúklinga sé minna en flestra annarra dýrategunda til manneldis. Einnig að kolefnisspor íslenskrar kjúklingaframleiðslu sé langt fyrir neðan heimsmeðaltal.

„Ástæðurnar eru fyrst og fremst notkun á grænni orku við framleiðsluna. Framleiðsluhúsin þurfa að vera vel upp hituð. Heitt vatn er notað við upphitun þeirra,“ segir Jón Magnús. Þá nefnir hann nýlega breytingu við urðun úrgangs úr framleiðslunni sem bætir enn stöðu innanlandsframleiðslunnar varðandi kolefnisspor. „Fyrirferðarmikill losunarþáttur var urðun á úrgangi úr sláturhúsum og útungunarstöðvum. Nú hefur urðun verið hætt og allur úrgangur fer í Orkugerðina í Hraungerðishreppi, þar sem unnið er úr hráefninu mjöl sem notað er til áburðar og landgræðslu.

Sama gerist með skítinn sem er afar kraftmikill áburður. Hann er allur notaður í uppgræðslu á tún, í grasnytjar eða garðyrkju. Þannig getum við sagt með hreinni samvisku að allur úrgangur, eða hráefni, sem ekki er notaður til manneldis í kjúklingarækt, fer beint í að auðga íslenska náttúru.“

Bent hefur verið á að íslensk kjúklingarækt sé ósjálfbær því hún sé alveg háð innfluttu fóðri. Jón Magnús bendir á að þegar búið sé að renna fóðrinu í gegnum kjúklinginn þá verði til áburður, í formi kjúklingaskíts, sem sparar innkaup á þúsundum tonna af tilbúnum áburði. Hann reiknar með að rúm eitt kíló af skít verði til frá hverjum kjúklingi á eldistímanum. Umfang landsframleiðslunnar telji um 6 milljón fugla á ári. Það geri um 6 milljónir kílóa af áburði sem nýtist til hérlendis.

Jón Magnús segir matvælaframleiðslu á Íslandi vera í háum gæðaflokki en sökum legu landsins og stærðar markaðarins sé hún oft dýrari en innflutt vara. „Afar áríðandi er því að skapa innlendri matvælaframleiðslu þau skilyrði að geta keppt við innflutta vöru. Það er bæði pólitísk og samfélagsleg ákvörðun sem brýnt er að taka. Sé það gert mun íslensk framleiðsla, framleidd við þau frábæru skilyrði sem hér eru eiga alla framtíð fyrir sér.“