Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 8 ára.
Hvað getur komið í staðinn fyrir opinbera verðlagningu á mjólk?
Lesendarýni 26. janúar 2016

Hvað getur komið í staðinn fyrir opinbera verðlagningu á mjólk?

Höfundur: Torfi Jóhannesson
Nokkur umræða hefur verið um mögulegt afnám opinberrar verðlagningar í mjólkurframleiðslu samhliða mögulegu afnámi núverandi greiðslumarkskerfis (kvóta). Mikilvægt er að skilið sé á milli opinberrar verðlagningar til bænda og opinberrar verðlagningar á vörum á heildsölustigi og hér verður einungis fjallað um fyrrnefnda kerfið; opinbera verðlagningu á mjólk til bænda.
 
Opinber afskipti af afurðaverði til bænda eru mjög algeng í öllum okkar nágrannalöndum en aðferðafræðin er ólík. Ísland hefur aflagt opinber inngrip í öllum búgreinum nema mjólkurframleiðslu, þar sem bændum er tryggt tiltekið verð fyrir þann hluta framleiðslunnar sem samsvarar eftirspurn innlenda markaðarins. Ef þetta kerfi verður aflagt mun mjólkurverð til bænda verða vegið meðaltal af verði/magni á innlenda markaðnum og útflutningi, rétt eins og það er í dag í sauðfjárrækt.
 
Sá munur er á sauðfjárrækt og mjólkurframleiðslu að heimsmarkaðsverð á mjólk sveiflast mun meir en á lambakjöti og því má búast við því að í breyttu kerfi muni kúabændur finna óþægilega mikið fyrir sveiflum á heimsmarkaði (að því gefnu að umtalsverður hluti framleiðslunnar verði fluttur út). Því er ekki úr vegi að skoða hvernig önnur lönd hafa brugðist við svipuðum aðstæðum.
 
Noregur
 
Í Noregi er kvótakerfi og opinber verðlagning á mjólk, rétt eins og á Íslandi. Munurinn felst fyrst og fremst í að mjólk sem bændur framleiða umfram kvóta er nánast verðlaus; þ.e. bóndinn fær sekt sem er nánast eins há og mjólkurverðið. Með þessum hætti er framleiðslunni stýrt þannig að útflutningur er mjög lítill. 
 
Bandaríkin
 
Bandaríkin hafa lengi haft stuðningskerfi í mjólk, þar sem ríkið tryggir að mjólkurverð falli ekki undir visst lágmark. Þetta er gert með uppkaupum á smjöri, osti og undanrennudufti. Árið 2014 var kerfinu breytt og nú miðast uppkaupin ekki lengur við tiltekið lágmarksverð heldur mismun á útreiknuðu fóðurverði og mjólkurverði. Bændur ákveða sjálfir hvort þeir taka þátt í kerfinu og velji þeir svo, taka þeir einnig þátt í kostnaðinum við kerfið. 
 
Evrópusambandið
 
Í Evrópusambandinu er löng hefð fyrir uppkaupum á tilteknu lágmarksverði, ekki bara á mjólk heldur í mörgum framleiðslugreinum. Þetta kerfi var uppistaðan í landbúnaðarstuðningi ESB fram til 1994 og leiddi til frægra fjalla af kjöti og smjöri. Uppkaupakerfið er enn til staðar í ESB en nú er lágmarksverðið lægra en áður og meira þarf til áður en uppkaup eru sett af stað. 
 
Hvaða leið hentar á Íslandi?
 
Norska leiðin hentar klárlega ekki fyrir Ísland, enda myndi hún í raun útiloka útflutning mjólkurvara. Bandaríska leiðin er þróaðri en sú evrópska, þar sem hún tekur tillit til fóðurverðs. Hins vegar má velta því fyrir sér hvort hún sé ekki óþarflega flókin og ógegnsæ til að henta fyrir litla Ísland. Þá væri evrópska leiðin – sem er mjög svipuð því sem var við lýði í Bandaríkjunum fyrir árið 2014 – hentugri. Þó með þeim fyrirvara að það er ekki víst að uppkaup á mjólkurvörum séu besta leiðin hérlendis. Hugsanlega væri betra fyrir Ísland að stjórnvöld greiddu verðuppbót beint til framleiðenda. Stjórnvöld og bændur myndu þá semja um tiltekið lágmarksverð og félli verð til bænda undir það mark gætu stjórnvöld greitt tiltekna upphæð í verðuppbót til framleiðenda. Verðuppbótin yrði að vera tímabundin og magnbundin innan hvers árs. Kerfið yrði nokkurs konar sveigjanlegt björgunarnet sem einungis yrði virkjað í undantekningartilvikum. 
 
 
Við og sauðkindin
Lesendarýni 28. mars 2024

Við og sauðkindin

Sauðkindin hefur verið hluti af menningu okkar og gaf okkur margt af því sem þur...

„Stórborgarelítan hefur hunsað bændur of lengi“
Lesendarýni 27. mars 2024

„Stórborgarelítan hefur hunsað bændur of lengi“

Þannig mæltist Camillu Cavendish, dálkahöfundi Financial Times (FT), þann 24. fe...

Landbúnaðarandúð
Lesendarýni 26. mars 2024

Landbúnaðarandúð

Fjölþátta ógnir steðja að íslenskri matvælaframleiðslu sem þó koma flestar úr sö...

Bændur, norskir víkingar og sjálfbær landnýting
Lesendarýni 25. mars 2024

Bændur, norskir víkingar og sjálfbær landnýting

Eins langt aftur og Íslandssagan nær hefur landnýting og búskapur verið órofa he...

Girðingar meðfram vegum
Lesendarýni 25. mars 2024

Girðingar meðfram vegum

Oft eru gáfulegar umræður við kaffiborð í sveitum og þá sérstaklega ef kaffið er...

Hvernig stóð á kúfi dauðsfalla eftir að veiran var að mestu horfin?
Lesendarýni 20. mars 2024

Hvernig stóð á kúfi dauðsfalla eftir að veiran var að mestu horfin?

Mikill fjöldi ótímabærra dauðsfalla á síðustu misserum hefur ekki farið fram hjá...

Þjóðlendukröfur í eyjar og sker
Lesendarýni 14. mars 2024

Þjóðlendukröfur í eyjar og sker

Óbyggðanefnd tók til meðferðarsvæði 12, með því að fjármálaráðuneytinu var tilky...

Eignaupptaka í nafni sjálfbærrar landnýtingar?
Lesendarýni 13. mars 2024

Eignaupptaka í nafni sjálfbærrar landnýtingar?

Í Samráðsgátt stjórnvalda lágu fyrir skemmstu til umsagnar drög að reglugerð um ...