Gróska eða stöðnun?
Lesendarýni 7. nóvember 2024

Gróska eða stöðnun?

Höfundur: Margrét Gísladóttir, framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í landbúnaði.

Árið 2018 vann KPMG skýrslu fyrir þáverandi landbúnaðar­ráðherra þar sem sviðsmyndir um mögulega framtíð íslensks landbúnaðar voru greindar.

Margrét Gísladóttir.

Lykilspurningin sem sett var fram var: Hver verður framtíð íslensks landbúnaðar árið 2040? Frá því þessi vinna hófst eru liðin 6 ár og því rétt að spyrja sig hver staðan sé í dag og hvert við viljum stefna.

Þróunin undanfarin sex ár

Árið 2018 var metár í mjólkurframleiðslu á Íslandi þegar framleiddir voru 152,5 milljón lítrar til samanburðar við 151,5 milljón lítra árið 2023. Þó lítur út fyrir að metframleiðsla verði í ár en fyrstu 9 mánuði ársins er framleiðslan 1,8% yfir framleiðslunni á sama tímabili í fyrra.

Grænmetisframleiðsla hefur vaxið á sama tímabili; kartöflur, tómatar og paprika um 20% og gúrkur um 9% svo dæmi séu tekin. Mikil sóknartækifæri eru fyrir greinina enda sér garðyrkjan einungis fyrir um 43% af framboði grænmetis hérlendis í dag.

En frá árinu 2018 hefur því miður ríkt stöðnun í innlendri framleiðslu í svína-, alifugla- og nautakjöti og framleiðsla kindakjöts hefur dregist saman um 20% (2018–2023). Á sama tíma hefur innflutningur aukist allverulega, um 60% í svína- og nautakjöti og um 76% í alifuglakjöti. Markaðshlutdeild innflutnings hefur þannig hækkað á tímabilinu og er rúmlega fjórðungur svína-, alifugla- og nautakjöts í dag.

Gróskan tryggð

Undanfarin ár hafa verið landbúnaðinum erfið með hækkandi aðfanga- og vaxtakostnaði og afkoma bænda hefur ekki verið glæsileg. Stjórnvöld hafa gripið til viðbótargreiðslna í lok árs til þeirra greina sem standa hvað höllustum fæti og ljóst er að núverandi staða býður ekki upp á mikinn sveigjanleika í rekstri framleiðenda til að mæta óvæntum áföllum. Það mun falla í skaut næstu ríkisstjórnar að semja um framtíðar stuðningsfyrirkomulag greinarinnar en núgildandi búvörusamningar renna sitt skeið í lok árs 2026. Á næstu árum munum við einnig sjá auknar kröfur tengdar loftslags- og sjálfbærnimálum og þar er gríðarlega mikilvægt að stíga skynsamleg skref, taka tillit til aðstæðna hér á landi og tryggja að við séum ekki að skapa óþarflega íþyngjandi regluverk sem gengur lengra en þekkist annars staðar og dregur úr getu og hvata til framþróunar og nýsköpunar.

Með heimild til aukinnar hagræðingar í slátrun og vinnslu fyrr á þessu ári voru stigin mikilvæg skref í átt að skilvirkara landbúnaðarkerfi. Við erum einnig að sjá aukið jafnvægi í framleiðslu og sölu kindakjöts sem leiðir af sér hærra afurðaverð til bænda. Gott gengi í útflutningi á skyri skilaði sér í arðgreiðslum til mjólkurframleiðenda fyrr á þessu ári og þá hefur útflutningur á grænmeti til Færeyja og Grænlands aukist töluvert á undanförnum árum. Það er því ýmislegt jákvætt í gangi sem gefur til kynna bjartari framtíð.

Hins vegar þarf sífellt að vera vakandi fyrir áskorunum og finna lausnir á þeim jafnóðum. Hér má nefna hækkun raforkuverðs en raforka er einn stærsti kostnaðarliður garðyrkjubænda. Í núverandi stjórnarsáttmála var lagt upp með að festa niðurgreiðsluhlutfall á dreifingu og flutningi raforku til garðyrkjunnar en það hefur því miður ekki enn verið gert, þrátt fyrir að frumvarp þess efnis hafi verið lagt fram í fjórgang á kjörtímabilinu. Þá er nokkuð ljóst að verð á raforku á almennum markaði mun hækka sökum mikillar eftirspurnar og í dag hafa matvælaframleiðendur hvorki tryggt aðgengi að raforku né á ákveðnu verði sem gæti stuðlað að því að halda niðri matvælaverði. Stjórnvöld þurfa að huga alvarlega að þessari þróun ef stefna á að áframhaldandi vexti í greininni.

Endurskoða þarf tollasamning Íslands við Evrópusambandið sem tók gildi árið 2018, en eftir því hefur verið kallað frá samþykkt hans. Stjórnvöld hafa viðurkennt að forsendur samningsins hafi breyst og ójafnvægi sé á milli samningsaðila, íslenskum framleiðendum í óhag. Reyndar er í núverandi stjórnarsáttmála kveðið á um að endurskoðun samningsins skyldi lokið á þessu kjörtímabili en líkt og með niðurgreiðsluhlutfall raforku til garðyrkjubænda hefur ekki enn verið ráðist í það verkefni.

Eftirfylgni er allt sem þarf

Þörf er á mjög svo aukinni matvælaframleiðslu í heiminum á næstu áratugum sökum fólksfjölgunar og breyttrar neyslu. Það ætti því að vera áherslumál fyrir íslensk stjórnvöld að bæta sjálfsaflahlutfall okkar í þeim landbúnaðarvörum sem auðvelt er að framleiða hérlendis. Við þurfum ekki að stefna á að framleiða allt sjálf, enda óraunhæft miðað við legu landsins, en vel er hægt að skapa greininni gott starfsumhverfi sem veitir henni tækifæri til að auka framleiðslu og bæta samkeppnisstöðu sína. Til þess þarf einungis að taka ákvarðanir – og fylgja þeim eftir.

Viðsjár eru uppi um veröld víða
Lesendarýni 3. desember 2024

Viðsjár eru uppi um veröld víða

Á undanförnum árum hefur íslenskur landbúnaður sýnt af sér mikla aðlögunarhæfni....

Nytjaskógar, nytjaplöntur, nytjaland
Lesendarýni 2. desember 2024

Nytjaskógar, nytjaplöntur, nytjaland

Að nytja eitthvað er að hafa gagn af einhverju, mega nota sér til framdráttar á ...

Kosningar
Lesendarýni 29. nóvember 2024

Kosningar

Kæru kjósendur. Það er ekkert mikilvægara en að nýta atkvæðisréttinn sem svo mik...

Tryggjum nýliðun og skattalega hvata
Lesendarýni 29. nóvember 2024

Tryggjum nýliðun og skattalega hvata

Það eru vissulega forréttindi að búa í sveit, ala upp börnin sín í faðmi náttúru...

Verum til vinstri – verndum náttúruna
Lesendarýni 28. nóvember 2024

Verum til vinstri – verndum náttúruna

Á meðan Vinstri hreyfingin – grænt framboð hefur staðið vörð um náttúruna og gæt...

Þú treystir ekki hverjum sem er fyrir búinu þínu
Lesendarýni 28. nóvember 2024

Þú treystir ekki hverjum sem er fyrir búinu þínu

Að vera bóndi getur verið félagslega einangrandi, sérstaklega ef aldrei er svigr...

Eignarhald bænda á jörðum tryggir hag þeirra best
Lesendarýni 27. nóvember 2024

Eignarhald bænda á jörðum tryggir hag þeirra best

Umræða um jarðir, jarðaviðskipti og kynslóðaskipti í landbúnaði er og á að vera ...

Landbúnaður í velsældarhagkerfi
Lesendarýni 27. nóvember 2024

Landbúnaður í velsældarhagkerfi

Landbúnaður í heiminum öllum stendur frammi fyrir umbyltingu vegna framfara í ræ...