Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en mánaðar gamalt.
Áhrifaþættir matvælaverðs á Íslandi
Lesendarýni 16. ágúst 2024

Áhrifaþættir matvælaverðs á Íslandi

Höfundur: Margrét Gísladóttir, framkvæmdastjóri Samtaka fyrirtækja í landbúnaði.

Í umræðum um matvælaverð hérlendis má oft sjá borið saman verð matarkörfu hérlendis og erlendis í krónum talið. Þó vissulega geti verið um áhugaverðan samkvæmisleik að ræða þá er slíkur samanburður marklaus, enda launastig viðkomandi samanburðarríkis ekki tekið inn í myndina. Í slíkum samanburði stendur Ísland nefnilega ágætlega enda kaupmáttur hér á landi hár í alþjóðlegum samanburði.

Samkvæmt gögnum frá Eurostat má sjá að útgjöld íslenskra heimila til matarinnkaupa, sem hlutfall af heildarútgjöldum, eru svipuð og þekkist á hinum Norðurlöndunum og nokkuð lægri en meðaltal ESB- ríkja. Árið 2022 stóð hlutfallið í 11,9% hérlendis á meðan ESB-meðaltalið var 13,6%. Írland mælist nú sem áður með lægst hlutfall, eða 8,6%, og Rúmenía áfram með hæsta hlutfallið, eða 25%.

Hinn gullni meðalvegur

Framleiðslukostnaður hérlendis er nokkuð hærri en í löndunum í kringum okkur. Framleiðslueiningar eru smáar, markaðurinn lítill og dreifður, launa- og vaxtastig hátt og landfræðilegar áskoranir þónokkrar hér á eyju í Norður-Atlantshafi. Því má segja að það sé nokkur árangur að halda hlutfalli matarútgjalda af heildarútgjöldum á sama reiki og á löndum á meginlandi Evrópu, en það skýrist einnig af háu launastigi hérlendis. Það þýðir þó ekki að ekki sé hægt að gera betur. Hins vegar krefst ákveðinnar jafnvægislistar að ná fram verðlækkunum og bættum hag framleiðenda á sama tíma. Þar hafa Samtök fyrirtækja í landbúnaði beint spjótum sínum að lækkun framleiðslukostnaðar og frekari stuðningi við greinina til hagsbóta fyrir bændur og neytendur.

Stórt skref var tekið fyrr á þessu ári þegar afurðastöðvar í kjöti fengu undanþágur frá samkeppnisreglum, áratugum á eftir nágrannalöndum okkar. Þannig er loks komið tækifæri til að ná fram töluverðu hagræði í slátrun og vinnslu og fagna ég því, þó fyrr hefði mátt vera. Hins vegar leið ekki á löngu þar til ný gjaldskrá Matvælastofnunar var kynnt til leiks sem felur í sér grundvallarbreytingar á innheimtu eftirlitsgjalda. Mótmæltu samtökin þessum áformum harðlega þegar gjaldskráin var kynnt enda þýða breytingarnar gríðarmikinn kostnaðarauka fyrir greinina. Lítið var hlustað á þá gagnrýni og nú hefur eftirlitskostnaður sláturhúsa margfaldast, þó svo að kröfur um eðli eftirlitsins hafi ekki tekið breytingum. Þannig tekur ríkið sjálft dágóðan hluta af mögulegu hagræðingunni strax aftur til sín og minna skilar sér til bænda og neytenda.

Samkeppnishæfni Evrópu versnar

Samkvæmt nýrri skýrslu OECD og FAO um landbúnaðarhorfur næsta áratuginn mun neysla landbúnaðarafurða aukast um 13% á tímabilinu. Gert er ráð fyrir að milliríkjaviðskipti með landbúnaðarvörur aukist en hlutfall Evrópu af heildarmatvæla- framleiðslu heimsins minnki. Þar er talið fram að aukin áhersla ESB á sjálfbærni, með tilheyrandi auknum kröfum tengdum umhverfis- og loftslagsmálum, geti aukið framleiðslukostnað og hugsanlega rýrt samkeppnishæfni framleiðenda á svæðinu. Ein helsta áskorun Evrópu á næstu árum verði því að finna leiðir til að ná fram sjálfbærri framleiðniaukningu til að vega upp á móti aukakostnaði sem af þessum kröfum hlýst, til að styrkja landbúnaðinn á svæðinu gegn utanaðkomandi samkeppni og áföllum sem muni líklega aukast á tímabilinu.

Í ljósi þessa – og í vegferð til að lækka framleiðslukostnað – er mikilvægt að vel sé haldið á spilunum hérlendis við innleiðingu nýrra laga og reglugerða frá ESB. Ísland er um margt ólíkt löndum innan ESB, bæði vegna landfræðilegra ástæðna sem og smæðar markaðarins, og því eðlilegt að regluverkið taki mið af þeim veruleika. Góð byrjun væri að hætta með öllu blýhúðun, þ.e. þegar regluverk er innleitt en íslensk stjórnvöld ákveða að setja auknar kröfur á innlenda starfsemi. Annað mikilvægt verkfæri er að sækja um undanþágur þegar það á við og er í boði en þar tel ég að við höfum hreinlega sofið á verðinum.

Framtíðarhorfur í orkumálum

Við þurfum einnig að vera vakandi á öðrum sviðum. Það er flestum ljóst að orkumálin þarf að taka föstum tökum. Þar er bæði framleiðsla og dreifikerfið undir, sem og áherslur í gjaldskrám. Við höfum séð meira af orkuskerðingum til stórnotenda undanfarin ár sem kalla á notkun varaafls, með tilheyrandi auknum kostnaði og mengun. Orkuþörfin eykst en engin samstaða er um hvaða skref skuli taka til að svara henni. Ef stjórnvöld ætla að fylgja stefnu sinni um græna atvinnuuppbyggingu þarf að styrkja kerfið á öllum stigum. Sé matvælaframleiðslan sérstaklega tekin út fyrir sviga þá er stefna stjórnvalda að stórauka grænmetisframleiðslu á landinu en þar er raforkan stærsti einstaki kostnaðarliðurinn. Þar er hægt að gera mun betur til að ná niður framleiðslukostnaði, t.d. taka tvískipta gjaldskrá dreifiveitna til gagngerrar skoðunar sem brenglar samkeppnishæfni sveitarfélaga og dregur úr hvata til atvinnuuppbyggingar á svæðum sem flokkast sem „dreifbýli“.

Það er að mörgu að hyggja en tækifærin eru víða. Séu stjórnvöld vakandi fyrir þeim væri hér hægt að bæta samkeppnishæfni íslensks landbúnaðar, sem og annarra atvinnugreina, til muna.

Hvað ber framtíðin í skauti sér?
Lesendarýni 9. október 2024

Hvað ber framtíðin í skauti sér?

Á meðan trén vaxa ræða skógarbændur framtíðina. „Það er víst lítið annað að gera...

MS eða gamla MBF er risafyrirtæki á Selfossi
Lesendarýni 4. október 2024

MS eða gamla MBF er risafyrirtæki á Selfossi

Öldungaráð Selfoss boðaði komu sína í MS-stöðina á Selfossi með fyrirspurnina á ...

Dagur sauðkindarinnar í Rangárvallasýslu
Lesendarýni 3. október 2024

Dagur sauðkindarinnar í Rangárvallasýslu

Haustið 2007 setti stjórn félags sauðfjárbænda í Rangárvallasýslu saman nefnd ti...

Mikilvægi íslensks landbúnaðar fyrir samfélagið
Lesendarýni 2. október 2024

Mikilvægi íslensks landbúnaðar fyrir samfélagið

Íslenskur landbúnaður hefur gegnt lykilhlutverki í þróun samfélagsins frá landná...

Áhyggjur af samdrætti innan ESB
Lesendarýni 26. september 2024

Áhyggjur af samdrætti innan ESB

Þann 9. september 2024 kynnti Mario Draghi, fyrrverandi forsætisráðherra Ítalíu,...

Þá og nú
Lesendarýni 23. september 2024

Þá og nú

Hin hugljúfa ástarsaga Bergsveins Birgissonar um ástir þeirra Bjarna og Helgu he...

Áhrif beitar á uppskeru og kolefnisspor kindakjöts
Lesendarýni 19. september 2024

Áhrif beitar á uppskeru og kolefnisspor kindakjöts

Í Bændablaðinu 2.11. 2023 var fjallað um bindingu CO2 vegna framleiðslu kindakjö...

Skýrsla um raunveruleikann
Lesendarýni 18. september 2024

Skýrsla um raunveruleikann

Ástandið í íslenskum landbúnaði er víðs vegar þungt og mannskapurinn er þreyttur...