Gúrkutíð

Höfundur: Guðrún Hulda Pálsdóttir, ritstjóri Bændablaðsins

Runnin er upp sumartíð, ferðatíð og þar með gúrkutíð hjá fjölmiðlum. En ekki bændum.

Þeir hafa í nógu að snúast langa sumardaga og nætur við bústörf, heyverkun og framleiðslu svo við hin getum gengið að góðum mat vísum í næstu búð. Árstíðabundnar vörur garðyrkjubænda fara nú að tínast í verslanir og vert að velja þær gæðavörur þegar það er í boði. Eins og fram kemur í blaðinu er kartöfluuppskera hafin og brátt bætist útiræktaða grænmetið við.

Við búum svo vel að matarkistunni sem eyjan okkar er. Dag hvern berast nú hamfarafréttir af hitabylgjum, flóðum og skógareldum sem raskar landbúnaði og lífsgæðum um allan heim. Bætist sá vandi ofan á volæði og ömurð síðustu missera og undirstrikar sem aldrei fyrr mikilvægi þess að stuðla að sjálfbærni þjóða. Eins og staðan er í dag eru möguleikarnir til þess að mörgu leyti betri hér á landi en víða annars staðar. Hér er friður og pláss. Nóg er af landgæðum, hita og vatni auk þess sem veðurskilyrði eru að breytast til hins betra fyrir ýmsa jarðyrkju. Hér er líka hugvit og þekking, metnaður og vilji til verka.

Vaxtarmöguleikar í garðyrkju og kornrækt eru gríðarlegir og það eru stórfjárfestar að átta sig á eins og kemur fram í forsíðufrétt blaðsins. Kaup Eikar á Lambhaga eru risavaxin, fela í sér tröllauknar fjárhæðir fyrir verðmæta borgarlóð fyrirtækis sem framleiðir yfir 80% af öllu salati á landinu. Áhugavert verður að fylgjast með þróun á umhverfi garðyrkjuframleiðslu í framhaldi af þessari stórfregn.

Eins og staðan er núna sjá um 200 garðyrkjubændur fyrir um 43% af framboði grænmetis á landinu og innlend framleiðsla á korni til manneldis er aðeins um 1% af heildarneyslu.

Einhverra hluta vegna hefði ég haldið að umfang garðyrkjuframleiðslu hefði aukist mikið á síðastliðnum áratug en svo fer fjarri, ef marka má framleiðslutölur úr mælaborði landbúnaðarins. Þar munar varla neinu á mörgum magntölum milli áranna 2021 og 2011. Jafn mikið var framleitt af blómkáli, gulrótum, sveppum þá og nú. Gúrkur, tómatar, paprikur, rófur og kartöflur hafa vaxið eitthvað. Hástökkvararnir eru hvítkál og kínakál. Árið 2011 var framleitt 207 tonn af hvítkáli og 54 tonn af kínakáli, en í fyrra var talan 449 tonn fyrir hvítkál og 185 tonn fyrir kínakál.

Þessar tölur eru takmörkunum háðar og miðast til að mynda við skilyrði um opinberan rekstrarstuðning sem nú loksins er verið að endurskoða. Löngum hefur verið hvatt til meiri fjölbreytni afurða og aukins sveigjanleika bænda til að framleiða fleiri tegundir. Þá án þess að verða af sömu möguleikum á eðlilegu lífsviðurværi og ræktun einnar tegundar gefur. Væri ekki dásamlegt ef normið væri að íslenskar baunir, kúrbítur, eggaldin og aspas fengjust alla jafna út í búð?

Annar þáttur sem gæti gefið garðyrkjunni byr undir báða vængi væri uppfærsla og efling menntunar á sviðinu, en vænta má mikils af Fsu gagnvart iðnnáminu. Þá væri akkur í garðyrkjumenntun á háskólastigi.
Þriðji þátturinn tengist aðgengi að vinnuaðstöðu og innviðum. Þörf er á landsvæðum með jarðhita, fjármagni til að byggja upp framleiðslu, tækjum til að vinna úr afurðunum neysluhæfar matvörur svo ekki sé talað um húsnæði fyrir starfsfólk sem kýs að starfa við garðyrkju. Vona ég að nýtt átak í húsnæðismálum sem innviðaráðherra kynnti nýlega muni verða til þess að framboð á híbýlum í nálægð við garðyrkjuframleiðslu aukist.