Góður tími til að hefja jarðgerð

Aukinn áhugi á sjálfbærni og garðrækt, ekki síst matjurtarækt, hefur leitt til aukins áhuga á nýtingu þess sem fellur til í eldhúsinu og garðinum til heima- jarðgerðar. Vorið er góður tími fyrir þá sem vilja taka fyrstu skrefin og koma sér upp safnhaugi í garðinum.

Ýmsar leiðir eru færar þegar kemur að jarðgerð og ekki víst að sama aðferðin henti alls staðar. Algengast er að garðeigendur komi sér upp einum eða fleiri kössum fyrir lífrænan úrgang og hann sé látinn jarðgerast í þeim. Hægt er að velja á milli þess að kassinn sé einfaldur, eða lokaður og einangraður. Jarðgerð í einföldum kassa kallast köld jarðgerð en heit í lokuðum og einangruðum kassa og gengur sú mun hraðar fyrir sig.

Miklu máli skiptir að koma safnhaugakassanum eða tunnunni fyrir á hlýjum og skjólgóðum stað þar sem auðvelt er að komast að honum. Kassinn þarf að standa á möl eða moldarjarðvegi og gott er að setja greinar í botninn þannig að jarðvegsdýr eigi auðveldan aðgang upp í hann.

Hvað má og má ekki fara í kassann?

Til jarðgerðar má nota flest sem fellur til úr garðinum, fyrir utan rótarillgresi, eins og til dæmis húsapunt, skriðsóley eða túnfífil, hvað þá, illgresi eins og krossfífil eða dúnurt sem hæglega geta þroskað fræ í safnhaugnum.

Nýslegið gras má ekki vera meira en 20% en lauf, smáar greinar, barr, visnuð blóm og þurrt hey má allt fara í jarðgerðina.

Úr eldhúsinu má setja salat og kál, rótargrænmeti, hýði af ávöxtum og kartöflum, eggjaskurn, brauð, te- og kaffikorg og eldhúspappír en varast skyldi að setja fisk- og kjötafganga í opinn safnhaug þar sem slíkt getur laðað að sér óæskileg nagdýr.

Saxa í smátt og blanda öllu saman

Best er að hafa úrganginn sem fer í kassann eða tunnuna sem smágerðastan og hræra öllu vel saman. Í botninn er upplagt að setja um fimmtán sentímetra lag af misgrófum greinum og mikið af þurru efni eins og þurru heyi í neðsta lagið.

Ef ekki er hægt að hræra í kassanum þarf að fylla á hann í þunnum lögum og gott er að setja mold eða þurran garðaúrgang á milli laga. Auka má öndun í massanum með því að stinga í hann með stungugaffli af og til. Til að flýta fyrir jarðgerðinni er gott að sáldra gamalli, fíngerðri moltu eða þurru hænsnadriti á milli laga.

Þumalfingursreglan segir að ef sett sé í kassann ein fata af grænmeti skuli setja með 1/3 af þurru efni, til dæmis heyi. Komi sterk rotnunarlykt úr kassanum er efnið í honum líklega of blautt. Yfirleitt er nóg að blanda þurru heyi eða sagi í innihald hans til að laga þetta.

Vatn, súrefni og hiti

Til þess að jarðgerð eigi sér stað er þrennt sem þarf að koma til. Vatn, súrefni og hiti. Örverurnar sem umbreyta efninu í kassanum í jarðveg þurfa vatn svo að lífsstarfsemi þeirra sé eðlileg. Of mikið vatn hægir á starfseminni þar sem það dregur úr súrefni, sem er einnig nauðsynlegt svo að gott niðurbrot eigi sér stað.

Við jarðgerð myndast hiti sem örvar niðurbrotið enn frekar. Hæfilegt rakastig í kassanum er þegar efnið er eins og blautur svampur viðkomu eða með 50 til 60% raka. Fari rakastigið niður fyrir 30% stöðvast starfsemi örveranna og jarðgerðin stöðvast.

Ef vel tekst til við jarðgerðina safnast í kassann ógrynni af jarðvegslífverum, ánamaðkar, járnsmiðir, þúsundfætlur og grápöddur – sem aðstoða við og flýta fyrir niðurbrotinu.

Besta mold í heimi

Vel heppnuð safnhaugamold er besta mold sem hægt er að hugsa sér. Hún er iðandi af lífi, full af næringarefnum og lífrænum efnum á mismunandi þroskastigi.

Nota má safnhaugamold til að auka frjósemi garðsins með því að dreifa henni yfir beð eða grasflötina í þunnu lagi. Hún er einnig tilvalin með þegar settar eru niður hvers konar plöntur. Í öllum tilvikum verður að blanda moltu eða safnhaugamold saman við moldina sem fyrir er.