Framtíðin er græn

Þeir eru að eigin sögn hvatvísir bræður úr Kópavogi sem hafa engan bakgrunn í garðyrkju. Þeir eru þó „þokkalega“ framkvæmdaglaðir og tóku upp á því að kaupa sér garðyrkjustöð fyrir fjórum árum, rétt um og yfir þrítugir að aldri. Seinna keyptu þeir fyrirtæki sem framleiðir sprettur og síðan fylgdu kaup á annarri veglegri garðyrkjustöð. Í dag eru þeir Pétur Haukur og Ágúst Loftssynir meðal stærstu salatframleiðenda landsins.

„Þegar við stóðum á þessum krossgötum og keyrðum í Laugarás að skoða aðstæður í Ösp þá var ég í smá millibilsástandi, hafði starfað í ferðaþjónustu í rúman áratug. Ágúst var að klára næstsíðustu önnina sína í hagfræði við Háskóla Íslands. Ösp hafði verið að framleiða salat fyrir matvælafyrirtæki í Reykjavík sem Ágúst tengist en þannig komumst við í tengingu við þáverandi eiganda Aspar. Daginn eftir að hugmyndin vaknaði var farið af stað,“ segir Pétur Haukur um aðdraganda þess að þeir bræður festa kaup á garðyrkjustöð haustið 2019.

Garðyrkjustöðin Ösp hafði þá verið í eigu sömu fjölskyldunnar í um 50 ár. „Við fengum þær upplýsingar að framleiðslan gengi vel en reksturinn reyndist erfiður. Við höfðum trú á að við gætum selt vöruna enda ágætlega tengdir og því létum við slag standa.“

Fyrsta mánuðinn leiddi fyrrum eigandi bræðurna í gegnum framleiðsluna, kenndi þeim á tæki og ferla. „Ég held hann hafi ekki haft mikla trú á að við gætum höndlað þetta, bræður úr Kópavogi að fara að rækta og sjá um áburðarblandara og annan sérhæfðan búnað. En við erum þokkalega framkvæmdaglaðir og erum vanir því að klóra okkur í gegnum hlutina,“ segir Pétur en þeir skipta bróðurlega milli sín verkum. Ágúst er meira í framleiðslunni á meðan Pétur sér um reksturinn. Saman sjá þeir svo um sölu og alla dreifingu til viðskiptavina, því þannig vilji þeir hafa það; vera engum háðir og sínir eigin herrar.

„Það eru forréttindi að vinna með bróður sínum en á sama tíma getur það verið strembið. En við komum úr samheldinni fjölskyldu sem hefur verið í viðskiptum saman í fjölda ára, svo þaðan höfum við fyrirmyndir.“

Salatræktun er færibandaferli

Garðyrkjustöðin Ösp er um 4.200 fm að stærð, þar sem ræktað er salat undir 3.500 fm upplýstum gróðurhúsum allan ársins hring. „Þar sem forveri okkar var í salatrækt lá beinast við að halda henni áfram, enda var þar fyrir búnaður til salatræktunar. Reyndar var þarna líka smá tómataræktun en við tókum hana strax út og stækkuðum umfang salatræktunarinnar. Þó tilhneigingin hjá mörgum sé að vera með fleiri tegundir þá viljum við frekar einbeita okkur að því að vera góðir í einu. Veðja bara á þá vöru og gera hana eins vel og við mögulega getum og hámarka arðsemina úr því.“

Ekki er þar með sagt að framleiðslan hafi runnið ljúflega af stað frá fyrsta degi. „Við höfðum enga reynslu og þurftum því að læra inn á þetta. Salatframleiðsla er algjört færibandaferli sem reyndist okkur dálítið erfitt til að byrja með. Allt í einu vorum við komin með 1,4 tonn af salati í hverri viku og vissum ekkert hvert við ættum að selja það eða gera við það. Í vikunni eftir vorum við komnir með annað eins magn. Salat er ferskvara með stuttan líftíma og því ekki hægt að geyma hana of lengi. En við komumst fljótt upp á lagið með sölumálin og það vandamál varð fljótt úr sögunni.“

Pétur segir salatræktun í raun aðgengilega. „Fegurðin við salatræktunina er að varan verður til á stuttum tíma. Það líða um 5-6 vikur frá því fræið er sett í pott þar til salatið er uppskorið. Þetta er stuttur tími og með því ýtum við frá okkur ýmsum vandamálum, sem gætu t.d. komið upp hjá plöntum sem lifa lengur. Uppskeran er vikulega og ferlið skilvirkt.“

Akur í skammdeginu

Þegar bræðurnir voru komnir upp á lagið með salatræktun í garðyrkjustöðinni Ösp og sala framleiðslunnar gekk vel fóru þeir að huga að stækkun. „Við vorum á þeim tíma að framleiða um 2 tonn af salati á viku þar sem rýrnun var lítil sem engin. Þarna var heimsfaraldur og við veltum fyrir okkur hvað myndi gerast að honum loknum. Kannski yrði eftirspurnin meiri og mögulega myndi markaðurinn stækka. Ef svo færi var aðeins tvennt í stöðunni; að ýta frá okkur auknum viðskiptum eða að við myndum fjárfesta meira.“

Þegar hugmyndin var komin gerðust kaupin hratt á eyrinni. „Við vorum á leið heim á milli jóla og nýárs 2021, í svartasta skammdeginu. Við keyrðum fram hjá Akri, sem okkur hefur alltaf þótt mjög snyrtileg garðyrkjustöð. Mér datt í hug hvort við gætum kannski leigt af eigendum hluta af gróðurhúsunum en eftir nokkur samtöl og fundi ákváðum við að gera þeim sölutilboð í alla stöðina.“

Úr varð að bræðurnir eignuðust Akur í ársbyrjun 2022, en lóðin liggur samhliða Ösp. Við það jókst ræktunarsvæði undir gleri um 2.300 fm. „Við tókum við gróðurhúsum sem höfðu verið í lífrænni ræktun, þar sem mold var á gólfum. Við fórum strax í að umbreyta húsunum og fjárfesta í sjálfvirkum ræktunarfæriböndum fyrir salatræktun,“ segir Pétur og í dag er umfang framleiðslunnar um 4 tonn af salati á viku.

„Auðvita vorum við mjög stressaðir. Við vissum ekkert hvernig markaðurinn myndi þróast og maður hefur ekkert í hendi. Bæði hvað varðar framleiðsluna, eitthvað getur alltaf klikkað í ræktuninni og enn fremur getur alltaf eitthvað farið úrskeiðis í sölumálum.“

Skemmtilegur fyrirtækjarekstur

Bræðurnir nálgast framleiðsluna út frá viðskiptalegum forsendum. „Fyrir okkur snýst fyrirtækjarekstur um að breyta einni krónu í tvær og sjáum við engan mun á hvort sé verið að selja bifreið, salat eða ferðir kringum Ísland. Þetta er bara rekstur,“ segir Pétur.

Þeir eru þó þeirrar skoðunar að starfið og ræktunarferlið sé afskaplega skemmtilegt. „Það er frábært að sjá pínulítið fræ verða að söluvöru og rata í hendur neytenda að ferlinu loknu. Það er gaman að sjá vöruna okkar í flottum verslunum og á veitingastöðum um allt land. Það er líka mjög skemmtilegt að takast á við framleiðsluferlana, hagræðingu í vélabúnaði og vinna með starfsfólkinu okkar. Við höfum fylgst með stórum ræktendum hérlendis sem og erlendis sem eru okkar fyrirmyndir hvað varðar framleiðsluna. En við upplifum árangur af hverju litlu skrefi sem við tökum. Með því fyrsta sem við gerðum var að fjárfesta í vél frá Danmörku sem útbýr sáningarpotta úr pappír sem áður voru úr plasti. Þetta var mjög mikilvægt skref í átt að umhverfisvænni rekstri og hagræðingu. Þetta er aðeins eitt af fjölmörgum minni skrefum sem við höfum tekið til að gera reksturinn arðbærari. Annað dæmi um slíkt er endurnýting á áburði. Nýlega höfum við sett upp hringrásarkerfi þar sem öllu umfram vökvunarvatni er safnað saman, það er svo hreinsað og notað aftur. Við það höfum við dregið mikið úr áburðarnotkun. Við komumst fljótt að því að rekstur á salatframleiðslu er mikill „krónurekstur” og því skiptir miklu máli að huga að hverri einustu krónu sem fer í að framleiða hverja einingu,“ segir Ágúst og bætir við að framleiðslan í dag sé um 30.000 einingar í hverri viku.

Spretta til framtíðar

Stefna bræðranna er að hámarka framleiðslugetu húsanna. „Verkefnalistinn er ævintýralega langur. Húsin eru mörg gömul, eða frá árinu 1970 og upp úr, og því fylgir hellingur af viðhaldi,“ segir Pétur en þeir bræður standa líka í allsherjar framkvæmdum á íbúðarhúsi að Akri sem þeir hafa hug á að nýta fyrir ferðaþjónustu.

„Við eigum einnig helling inni í markaðsmálunum. Við höfum meira og minna bara verið að framleiða fyrir aðra þannig að vörumerki okkar er lítið þekkt.“

Sú vinna er þó hafin og kynnum við þá til sögunnar enn aðra framleiðslu sem bræðurnir festu kaup á. „Spretta er fyrirtæki sem Stefán Karl heitinn stofnaði ásamt öðrum. Það framleiðir litlar sprettur, micro greens, sem er í prinsippinu eins og salat á frumstigi. Þær eru ræktaðar í sérútbúnum hillum undir LED lýsingu í gámum. Við keyptum framleiðsluna haustið 2021 og sáum þetta sem tækifæri til samlegðaráhrifa með salatinu, að við gætum selt þær til þeirra veitingastaða sem eru viðskiptavinir okkar. Þetta eru ótrúlega huggulegar vörur, allur matur verður fallegri með skrautsprettum auk þess sem þær eru mjög bragðgóðar.“

En í stað þess að framleiða vörur sínar undir nöfnum margra garðyrkjustöðva eru bræðurnir núna að sameina vörurnar undir vörumerkinu Spretta.

Hjá fyrirtækinu starfa nú átta starfsmenn auk bræðranna, sem keyra úr bænum á hverjum degi. Þeir hafa ekki hugsað sér að flytja í Laugarás. „Það hjálpar okkur að vera í bænum, við erum þá nær aðföngum og viðskiptavinum. Við komum í vinnuna með fullan bíl af varningi í sveitina og förum heim með fullan bíl af salati. Þannig hefur þetta gengið rosalega vel,“ segja bræðurnir.

Sú ákvörðun að festa kaup á garðyrkjustöð var tekin í hvatvísi og á afar stuttum tíma en hefur reynst bræðrunum ungu farsæl og una þeir sér svo vel í hlutverki garðyrkjubænda að þeir eru jafnvel komnir til að vera.

„Við hugsuðum þetta ekki neitt brjálæðislega langt, kannski yrði það þriggja til fimm ára verkefni að snúa rekstrinum í gott horf, gera stöðina snyrtilega og selja hana svo aftur. En nú eru að verða komin fjögur ár og við erum gríðarlega langt frá því að vera í einhverjum söluhugleiðingum.

Við vitum ekkert hvað næstu ár munu bjóða upp á annað en að framtíðin er græn.“