Rannsakar íslensk fjárhús
Pavlina Lucas, sem starfar sem prófessor við arkitektadeildirnar í háskólunum í Björgvin og Osló í Noregi, er komin af stað með verkefni sem lýtur að skrásetningu og rannsókn á fjárhúsum á Íslandi.
Hún hefur hlotið styrk frá Félagi arkitekta í Osló og til stendur að gefa út bók að verkefninu loknu. Hún telur að með því að rannsaka fjárhúsin sé hægt að læra ýmislegt um íslenskt samfélag og íslenska byggingarlist.
Hugmyndin að rannsókninni spratt upp þegar hún fór til Íslands sem ferðamaður og tók eftir byggingum sem voru með svipuð útlitseinkenni – sem hún kallar T-form. Annar vængurinn (hlaðan) er yfirleitt ofar í landinu þar sem mænirinn snýr þvert á hallann og svo er yfirleitt einn eða tveir vængir þvert út frá þeim efri (fjárhúsin). Fyrst vissi hún ekki hvaða tilgangi þessi hús þjónuðu, en hún sá að staðsetning fjárhúsanna var greinilega haganlega valin þar sem byggingarnar kúrðu í landslaginu.
Þýðingarmikil byggingarhefð
Það sem vekur áhuga hennar er annars vegar formgerðarflokkun (e. typology) íslenskra fjárhúsa og hins vegar upprunaleiki (e. authenticity) þeirra. Pavlina hefur mikinn áhuga á að velta fyrir sér hvað sé upprunaleg byggingarhefð og telur að ýmislegt sé hægt að læra út frá því að kynna sér fjárhúsin frekar. Þar sem húsin eru mjög hversdagsleg í augum Íslendinga hefur engum dottið í hug að rannsaka þau sérstaklega út frá sjónarhóli arkitekts. Hún segir að það hafi þurft glöggt gestsauga til að átta sig á þýðingu þessarar byggingarhefðar.
Áður hefur Pavlina beint sínum rannsóknum að byggingarhefð sem sprottin er upp vegna sértækrar notkunar, þjónar mjög skýrum tilgangi og er án aðkomu arkitekts.
Á ensku nefnist hugtakið Vernacular architecture sem væri hægt að þýða sem alþýðu - byggingarlist. Við hönnun bygginganna er fagurfræðin ekki efst á baugi – heldur notagildi og byggingarefnið sem er aðgengilegt hverju sinni.
Ýmis mynstur sjáanleg
Í haust dvaldi Pavlina í tíu daga á landinu gagngert til að safna efni og taka myndir af fjárhúsum. Þar sem hún gat ekki nýtt sér neinn miðlægan gagnagrunn, þurfti hún að aka um sveitir með sjónauka til að þefa uppi áhugaverð viðfangsefni. Að þessu sinni fór hún um Vestur- og Norðvesturland, en hún ætlar að koma aftur næsta sumar til að gera landinu betri skil.
Hún hefur orðið vör við ýmis mynstur. Eitt af þeim var til að mynda að oftar en ekki voru tvö fjárhús á bænum – eitt gamalt og annað nýrra. Eldri fjárhúsin voru oft ofar í hlíðinni, á meðan þau nýrri voru neðar með betra aðgengi fyrir stærri vélar.
Lokaafurð verkefnisins verður bók sem gerir fjárhúsunum skil með ljósmyndum og teikningum.
Saga og þróun byggingarhefðarinnar verður skoðuð og stefnir hún á að fá til samstarfs við sig þjóðfræðing og sagnfræðing. Þar með vonast hún til að gefa bókinni samfélagslega nálgun að auki við þá formgerðarlegu nálgun sem hún vinnur með. Arkitektinn Guðrún Harðardóttir er aðstoðarmaður Pavlinu og er tengiliður hennar hér á landi. Aðspurð segist Pavlina gera sér vonir um að bókin komi út eftir tvö ár.
Óska eftir aðstoð á Facebook
Pavlina og Guðrún vilja gjarnan fá aðstoð frá öllum þeim sem geta vísað þeim á fjárhús. Til þess hafa þær stofnað Facebook-síðuna Fjárhús á Íslandi þar sem allir geta sett myndir af fjárhúsum úr sínu nágrenni. Til að gögnin nýtist sem best þarf að taka fram staðsetningu (bæjarnafn eða hnit á Google Maps). Með þessum upplýsingum munu þær geta skipulagt næstu Íslandsferð Pavlinu sem best.
Meðfylgjandi eru myndir sem Pavlina tók í ár og sýna að hún hefur áhuga á öllum fjárhúsum, hvort sem þau eru ný eða gömul, í góðu lagi, ónýt eða komin með nýtt hlutverk.