Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 11 mánaða.
Bændur þurfa nýjan verðlagsgrundvöll strax
Af vettvangi Bændasamtakana 20. nóvember 2023

Bændur þurfa nýjan verðlagsgrundvöll strax

Höfundur: Reynir Þór Jónsson, stjórnarmaður í BÍ og fulltrúi í verðlagsnefnd búvara.

Síðustu vikur og mánuði hefur það ekki farið framhjá neinum það dökka stöðumat íslensks landbúnaðar sem blasir við.

Reynir Þór Jónsson.

Ef við íslenskir bændur eigum að geta sinnt innanlandsmarkaði með mjólk, kjöt og grænmeti þarf afkoma okkar að vera í lagi. Ef skoðaðar eru framleiðslutölur í mjólk sést að mjólkurframleiðslan á Íslandi hefur aukist um 50% á síðustu 20 árum. Á sama tímabili, eða síðustu 19 ár, hefur ríkisstuðningur vegna mjólkurframleiðslu hins vegar dregist stöðugt saman og þeirri tekjulækkun hefur ekki verið mætt með hækkuðu afurðaverði sem neinu nemur. Þetta bil þarf að brúa strax því það er augljóst að greinin er komin að ákveðnum þolmörkum, sem hlýtur að skýrast af atburðum, ákvörðunum og aðgerðaleysi síðustu ára.

Hver er afkoman sem bændur fara fram á? Svarið við þessari spurningu er einfalt, þar sem svarið er bundið í búvörulög. Kúabú eiga lögum samkvæmt að skila afkomu sem getur staðið undir launagreiðslum sem eru hliðstæð og hjá sambærilegum starfsstéttum og krefjast sambærilegrar viðveru, ábyrgðar og færni. Því miður hefur viðmiðunarbúið samkvæmt gildandi verðlagsgrundvelli ekki náð því svo árum eða áratugum skiptir. Síðustu opinberar tölur sýna fram á að meðalbúið hafi getað skilað eigendum sínum tæplega 9 milljónum í afkomu. Komi tveir aðilar að búskapnum, t.a.m. hjón, gerir það um 350 þúsund krónur á mánuði á mann. Þessar tölur er hægt að nálgast á heimasíðu Hagstofu Íslands og eru frá árinu 2021. Ástandið hefur versnað hratt frá árinu 2021. Í ár er líklegt að launagreiðslugeta meðalbús verði lítil sem engin. Ætli bændur að lifa á öðru en loftinu kemur það niður á nauðsynlegu viðhaldi eða með skuldsetningu.

Það kemur í hlut verðlagsnefndar búvara að ákvarða lágmarksverð mjólkur eftir svokölluðum verðlagsgrundvelli. Kostnaðarhlið grundvallarins segir til um hvað kostar að framleiða hvern lítra mjólkur og tekjuhliðin segir hvað bændur hafa í tekjur fyrir hvern lítra. Verðlagsgrundvöllurinn sem nú er í gildi hefur ekki verið uppfærður frá árinu 2001 nema í samræmi við vísitöluþróun. Flestir kúabændur eru sammála um að viðmiðunarbúið í gildandi verðlagsgrundvelli, sem miðar við 188.000 lítra framleiðslu, gefur ekki rétta mynd af breyttum framleiðsluháttum. Þannig er mun líklegra að tvöföldun á framleiðslutölum væri nærri lagi og myndi endurspegla og þar með gefa rétta mynd af viðmiðunarbúinu eins og það er í dag. Oft var þörf, en nú er nauðsyn. Afar aðkallandi er að uppfæra gildandi verðlagsgrundvöll, sem taki einnig mið af auknum byggingakostnaði, verðhækkunum á tækjum og búnaði, svo ekki sé talað um hækkanir á aðföngum og fjármagnskostnaði á síðustu árum.

Forsvarsmenn bænda hafa lengi kallað eftir uppfærslu, og í raun alveg nýjum verðlagsgrundvelli. Í búvörulögum kemur skýrt fram að verðlagsgrundvöllur skuli byggja á forsendum sem ber að uppfæra í takt við breytingar á búunum. Það hljóta að vera hagsmunir allra að vita hver staðan er, bæði bænda, iðnaðarins og stjórnvalda. Það er engra hagur að afkoma kúabænda haldi áfram að versna, sérstaklega þegar eftirspurn eftir mjólkurvörum er mikil. Stjórnvöld hljóta að vera meðvituð um það.

Vinna við nýjan verðlagsgrundvöll er nú hafin. Hagfræðistofnun Háskóla Íslands vinnur verkið fyrir matvælaráðuneytið og eru áætluð verklok í desember nk. Bændasamtökin hafa lagt fram þá kröfu að tímamörkin standist og að nýr verðlagsgrundvöllur líti dagsins ljós og komist til framkvæmda fyrir næstu áramót. Þá hafa samtökin einnig kallað eftir því við verðlagsnefnd búvara að meta og uppfæra framleiðslukostnað dilkakjöts og nautakjöts, en því erindi hefur enn ekki verið svarað af hálfu ráðuneytisins.

Verkfærið sem ákveður afkomu kúabænda er verðlagsgrundvöllur sem endurspeglar framleiðsluna og framleiðsluþættina eins og þeir eru í dag. Hér er um að ræða verkfæri sem gefur rétta mynd af stöðunni eins og hún er hverju sinni. Það eina sem við bændur förum fram á er að stjórnvöld sýni okkur þá virðingu að búvörulögum sé fylgt. Krafa Bændasamtakanna er einföld. Ljúka þurfi vinnu við nýjan verðlagsgrundvöll á tilsettum tíma svo hægt verði að leiðrétta kjör mjólkurframleiðenda í samræmi við gildandi lög. Þetta er ekki flókið.

Skylt efni: afkomuvandi bænda

Kvenfélagið Freyja 90 ára
Lesendarýni 1. nóvember 2024

Kvenfélagið Freyja 90 ára

Það var í júní árið 1934 sem nokkrar konur komu saman að Krossi í Austur-Landeyj...

Leitum samstarfsaðila fyrir landsbyggðarverkefni
Lesendarýni 31. október 2024

Leitum samstarfsaðila fyrir landsbyggðarverkefni

Landsbyggðin lifi leitar eftir samstarfi við framfarafélög, þorp, bæjarfélög eða...

Íslandsmót í rúningi
Lesendarýni 18. október 2024

Íslandsmót í rúningi

Félag sauðfjárbænda í Dalasýslu (FSD) hyggst endurvekja Íslandsmeistaramótið í r...

Ráðstefna evrópskra frjótækna á Selfossi
Lesendarýni 15. október 2024

Ráðstefna evrópskra frjótækna á Selfossi

Árið 1981 voru samtök fag- og stéttarfélaga frjótækna í Evrópu stofnuð í Strasbo...

Hvað ber framtíðin í skauti sér?
Lesendarýni 9. október 2024

Hvað ber framtíðin í skauti sér?

Á meðan trén vaxa ræða skógarbændur framtíðina. „Það er víst lítið annað að gera...

MS eða gamla MBF er risafyrirtæki á Selfossi
Lesendarýni 4. október 2024

MS eða gamla MBF er risafyrirtæki á Selfossi

Öldungaráð Selfoss boðaði komu sína í MS-stöðina á Selfossi með fyrirspurnina á ...

Dagur sauðkindarinnar í Rangárvallasýslu
Lesendarýni 3. október 2024

Dagur sauðkindarinnar í Rangárvallasýslu

Haustið 2007 setti stjórn félags sauðfjárbænda í Rangárvallasýslu saman nefnd ti...

Mikilvægi íslensks landbúnaðar fyrir samfélagið
Lesendarýni 2. október 2024

Mikilvægi íslensks landbúnaðar fyrir samfélagið

Íslenskur landbúnaður hefur gegnt lykilhlutverki í þróun samfélagsins frá landná...