Samtalið hefst í júní
Núverandi búvörusamningar gilda til og með 31. desember 2026. Því ætti nýtt stuðningskerfi í landbúnaði að taka við frá og með 1. janúar 2027. Í bókun við endurskoðun búvörusamninga í byrjun árs kemur fram að samningsaðilar séu sammála um að hefja þegar samtal um starfsumhverfi landbúnaðar í heild sinni til framtíðar.
Síðan þá hafa orðið mannabreytingar meðal samningsaðila, bæði í stól matvælaráðherra og stjórn Bændasamtaka Íslands. Trausti Hjálmarsson, formaður Bændasamtaka Íslands, segir samtökin ætla að reyna að ná samtali við Bjarkeyju Olsen Gunnarsdóttur matvælaráðherra nú í júní.
„Við höfum komið þeim skilaboðum bæði til fyrri ráðherra og núverandi ráðherra að Bændasamtökin eru tilbúin til að fara af stað í þessa vinnu. Hvernig við hefjum starfið er óunnið enn þá, þannig lagað. Við þurfum að hafa sameiginlega sýn á það, ráðuneytið og Bændasamtökin, hvernig við ætlum að gera þetta,“ segir Trausti.
Óvíst að afkomuvandinn sé kerfislægur
Stjórnir viðkomandi búgreinadeilda leiða vinnu við að móta áherslur hverrar búgreinar í komandi samningaviðræðum að sögn Trausta.
„Ef ég horfi á þetta út frá Bændasamtökunum þá er mín draumsýn sú að búgreinadeildirnar haldi áfram með sína undirbúningsvinnu að samningum sem snúa að hverri búgrein. Við þurfum að horfa til þess að margt í búvörusamningunum í dag er gott og við ætlum ekki endilega að henda þeim öllum. Við ætlum að byggja ofan á það sem bændur eru ánægðir með. Í mínum huga þarf að hugsa nýja búvörusamninga út frá rekstrarafkomu landbúnaðarins og að þær breytingar sem lagðar verða til muni tryggja betri afkomu bænda. Það hefur enginn bent nákvæmlega á hvort afkomuvandi bænda sé kerfislegur vandi út af búvörusamningum eða hvort annað í umhverfi okkar valdi honum.“
Trausti segist vilja nálgast verkefnið á grundvelli samtala við ráðuneytið.
„Kröfugerð fyrir nýja búvörusamninga er ekki tilbúin, við eigum til kröfugerð Bændasamtakanna sem var lögð fyrir ráðuneytið haustið 2023 og eflaust munum við styðja okkur að einhverju leyti við hana. Þetta er samningaferli tveggja aðila. Ég sé þetta þannig fyrir mér að við förum bara mjög skipulega í gegnum búvörusamningana sem eru í gildi, hvað sé að virka vel og hvað við ætlum að nota áfram og hverju við viljum bæta inn sem gerir starfsumhverfi bænda betra. Langlíklegast til árangurs er að öðlast sameiginlega sýn á það hvernig ríkið og Bændasamtökin ætli að vinna þessa vinnu. Það verður að vera leiðarstef í þessari vinnu að samningarnir uppfylli markmið laganna um afkomu þeirra sem landbúnað stunda. Það er algjört lykilatriði.“
Vísar hann þar í fyrstu grein búvörulaga þar sem segir að tilgangur laganna sé meðal annars sá „að kjör þeirra sem landbúnað stunda verði í sem nánustu samræmi við kjör annarra stétta“.
Framlegðaraukning styrkleiki núverandi kerfis
Núverandi stuðningskerfi landbúnaðarins byggir á þremur meginstoðum; framleiðslustuðningi, markaðsaðgerðum og tollvernd. Megnið af framleiðslustuðningnum og markaðsaðgerðum eru skilgreind í búvörusamningunum sem skipt er í fjóra hluta: Samning um starfsskilyrði nautgriparæktarinnar, samning um starfsskilyrði sauðfjárræktar, samning um starfsskilyrði framleiðenda garðyrkjuafurða og rammasamning um almenn starfsskilyrði landbúnaðarins.
Trausti segir að núverandi samningar hafi ýmsa styrkleika. „Kerfið sem við erum með í dag hefur ýtt undir ákveðna hagkvæmni í landbúnaði. Það hefur ýtt undir aukna framleiðslu eftir hvern grip og af því leiðir loftslagsvænn ávinningur af því hver gripur er að framleiða meira. Án þess að fjölga kúm og kindum þá erum við að einbeita okkur að því að hver gripur sé betri framleiðslueining. Samningarnir hafa skilað þessu.“
Gera þarf betur við allar búgreinar
Búgreinatenging stuðningskerfisins í dag er mikil og í skýrslu matvælaráðuneytisins og LbhÍ, sem kom út í mars, er lagt til að við endurskoðun landbúnaðarstuðningskerfisins verði hugað að því að meirihluti hans verði ekki bundinn við framleiðslu á einstökum landbúnaðarafurðum.
„Það þarf að auka stuðning við landbúnað á Íslandi, það hefur einfaldlega sýnt sig á undanförnum árum og ríkið viðurkennt það með því að veita auknu fjármagni til landbúnaðarins. Mín nálgun er fyrst og fremst sú að við þurfum að gera betur við allar greinar landbúnaðarins. Það þarf að leggja áherslu á rekstrargrunn bænda og tryggja þeim afkomu svo að þeir geti mætt aukinni eftirspurn innanlands og íslenskum kröfum um framleiðsluhætti og gæði. Verkefnið okkar er að vinna að því markmiði með stjórnvöldum. Ég sé engar hindranir í þeirri vinnu. Það sem þarf er að allir aðilar séu sammála um að gera betur fyrir íslenskan landbúnað heldur en hefur verið gert og þá eru okkur allir vegir færir,“ segir Trausti.
