Fyrsta skrefið í átt að ræktun á riðuþolnum stofni

Segja má að fyrsta lögformlega skrefið hafi nú verið tekið í þá átt að gera Íslendingum fært að rækta upp riðuþolinn sauðfjárstofn, með verndandi arfgerðum gegn riðusmitum.

Matvælastofnun hefur veitt undanþágu fyrir sölu á líflömbum og kynbótagripum, yfir varnarlínur núna í haust, með mögulegar verndandi arfgerðir. Bæir þar sem smit hefur komið upp á síðustu sjö árum hafa forgang við kaup á slíkum gripum, þar sem fjöldi með þessar arfgerðir er enn mjög takmarkaður.

Flutningur sauðfjár yfir varnarlínur er bannaður samkvæmt lögum um dýrasjúkdóma. Matvælastofnun er þó heimilt að veita undanþágu frá þeirri reglu fyrir kynbótagripi, en hingað til hefur það ákvæði eingöngu verið notað til að flytja kynbótahrúta á sæðingastöðvar.

Byggt á upplýsingum úr arfgerðarrannsóknum

Á undanförnum misserum hefur verið unnið að undirbúningi fyrir þessi tímamót innan tveggja samstarfsverkefna, með aðkomu starfsmanna Ráðgjafarmiðstöðvar landbúnaðarins, Keldna, íslenskra sauðfjárbænda og alþjóðlegra vísindamanna. Í þeim hefur falist sú vinna að greina arfgerðir í íslensku sauðfé á landsvísu í þeim tilgangi að finna verndandi og mögulega verndandi arfgerðir til að nota til ræktunarstarfsins.

Matvælastofnun veitir þessa heimild nú í því ljósi að gripir hafa fundist sem bera verndandi arfgerð gegn riðuveiki (ARR-arfgerð) og mögulega verndandi arfgerð (T137), að undangengnu áhættumati. Hvetur stofnunin eindregið til sæðinga með hrútum sem bera verndandi arfgerðir svo halda megi flutningi líflamba á milli svæða í lágmarki.

Alls hafa fundist 136 gripir

Þegar niðurstöður arfgerðarrannsókna samstarfsverkefnanna eru skoðaðar kemur í ljós að 13 fullorðnir gripir eru í dag með ARR- arfgerð, aðeins einn hrútur og 41 lamb. Með arfgerð T137 eru tveir fullorðnir hrútar, 39 ær og 42 lömb – í alls átta hjörðum. Alls 136 gripir.

Eyþór Einarsson, hjá Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins, segir að þar sem framboð af gripum með ARR og T137 sé takmarkað, ættu bændur líka að huga að því að velja markvisst lítið næmu arfgerðina AHQ sem fannst í rúmlega 14 prósenta gripa samkvæmt niðurstöðum arfgerðarrannsóknanna, eða um 2.800 gripir. Að auki eru gripir með þessa arfgerð sem áður hafa verið greindir á síðustu árum, fyrir téðar arfgerðarrannsóknir.

Talið er að sá efniviður sem sé til staðar, muni duga nokkuð vel til að hægt sé að hefja skipulega ræktun á stofnum sem eru verndaðir gegn smiti.

Áhugi bænda á viðskiptunum

Eyþór segist hafa af því spurnir að áhugi sé meðal bænda að ná sér í hrúta, sérstaklega á mestu riðusvæðunum. Hann segir að sæðingastöðvarnar hafi þegar tryggt sér hrúta með bæði ARR og T137; Gimstein, eina fullorða hrútinn með ARR-arfgerð frá Þernunesi í Reyðarfirði, og Austra frá Stóru- Hámundarstöðum á Árskógsströnd.

Matvælastofnun hefur skilgreint forgangssvæði, þeirra bæja sem hafa forgang við kaup á gripum með þessar arfgerðir, þannig að þær nýtist sem best til að draga úr útbreiðslu á riðuveiki.

Bæir á forgangssvæði 1 hafa forgang að líflömbum með þessar arfgerðir, en á þessu svæði eru bæir þar sem riða hefur komið á undanförnum sjö árum og bæir með faraldsfræðilega tengingu við þá, svo sem sameiginlegan upprekstrarrétt eða annan þekktan samgang.

Til að erfðaefnið sé sem best nýtt eru hjarðir á þessu svæði með um 300 kindur eða fleiri í forgangi. Ekki verður heimilt að flytja aðflutta kynbótahrúta á milli hjarða á svæðinu frá móttökubæjum.

Á forgangssvæði 2 eru bæir þar sem riða hefur komið upp undanfarin 7 ár og bæir með faraldsfræðilega tengingu við þá, en hjarðir minni en 300 kindur.

Á forgangssvæði 3 eru allir aðrir bæir á riðusvæðum, sýktum varnarhólfum, og ekki falla undir forgangssvæði 1 eða 2.

Undanþágan nær ekki til flutnings inn á hrein sölusvæði

Undanþágan nær ekki til flutnings líflamba inn á hrein líflambasölusvæði.

Matvælastofnun hefur gefið það út að umsóknum um slíka flutninga skuli skilað inn í gegnum þjónustugátt stofnunarinnar og verða umsóknir afgreiddar 12. september 2022.