Loftslagsmál: Umræða á villigötum

Ýmislegt vantar upp á til að Ísland uppfylli þær kröfur sem gerðar eru til okkar vegna loftslagsmála. Þetta á sérstaklega við varðandi kröfur tengdar landnýtingarhluta Parísarsamningsins.

Vegna þessa hleypti umhverfis- og auðlindaráðuneyti af stað umbótaáætlun árið 2021 þar sem lagðar eru fram markvissar aðgerðir til að bæta úr þessari stöðu og gera okkur kleift að uppfylla þær kröfur sem gerðar eru vegna samvinnu Íslands við Evrópusambandið í loftslagsmálum.

Í umbótaáætluninni er þeim aðgerðum forgangsraðað sem eru taldar brýnastar en aðrar látnar bíða vegna umfangs verkefnisins. Megináhersla er lögð á tvær landgerðir, mólendi og votlendi, sem samanlagt þekja tæplega 70% landgerða skv. þeim skilgreiningum sem notaðar eru í loftslagsbókhaldinu. Þessar tvær landgerðir eru jafnframt ábyrgar fyrir tæplega 85% losunar miðað við stöðuna í dag. Landgerðin ræktarland tekur einungis til um 1% af heildarflatarmáli landgerða sem falla undir landnýtingarhluta loftslagssamningsins, þess vegna var henni ekki forgangsraðað hærra í umbótaáætlun UAR.

Hluti verkefna umbótaáætlunarinnar felur í sér mat á útbreiðslu mismunandi jarðvegs innan hverrar landgerðar. Þetta stafar af því að jarðvegur er mjög fjölbreytilegur og mikilvægt að sá breytileiki sé endurspeglaður. Þannig er Landgræðslan í dag með tæplega 650 virk mælisvæði dreifð um allt land bara til að meta loftslagsáhrif vegna nýtingar mólendisflokksins. Landgræðslan er einnig að safna jarðvegssýnum til kolefnismælinga í GróLindarverkefninu og stefnt er að því að leggja út mælinet 1.500 reita á næstu árum til að fylgjast með ástandi og breytingum á ástandi lands. Skógræktin er í dag með tæplega 1.300 mælisvæði um allt land til að fylgjast með loftslagsáhrifum skógræktar. Rannsóknahópur innan Landbúnaðarháskóla Íslands vinnur að mati á kolefnisforða úthaga og í því verkefni eru yfir 2000 mælireitir.

Þær rannsóknir sem nauðsynlegar eru til að meta breytileika jarðvegs til notkunar í loftslagsbókhaldi Íslands LULUCF (landnotkun, breytt landnotkun og skógrækt) kallar einfaldlega á stórt sýnaúrtak og gríðarlega mikla vinnu – hjá því verður ekki komist.

Nýlega var til umfjöllunar í Bændablaðinu skýrsla annars rannsóknahóps innan Landbúnaðar- háskóla Íslands, „Langtímatap kolefnis í framræstu ræktarlandi“.

Rannsóknamarkmið hópsins voru þrjú:

1. Að greina breytileika í langtíma kolefnislosun framræsts lands eftir jarðvegsgerðum.
2. Að þróa viðurkennda íslenska losunarstuðla fyrir framræst ræktarland.
3. Að greina mögulegan breyti- leika í kolefnisbúskap eftir öðrum umhverfisþáttum og ræktunaraðferðum.

Hér þarf fyrst að draga fram að votlendisjarðvegur á Íslandi skiptist í þrjá meginflokka og hver þessara meginflokka er mismunandi að eiginleikum og ef gera á marktæka rannsókn til að varpa ljósi á þessa eiginleika, þá verður að miða fjölda sýnatökusvæða við það, þ.e. sýnafjöldi þarf að vera í tugum talið úr hverri landgerð.

Í fyrrnefndri rannsókn Landbúnaðarháskólans eru aðeins borin saman tvö svæði innan sama landshluta sem hvort um sig eru afar ólík, bæði hvað varðar ræktun sem og landnýtingu. Ekki er heldur ljóst um hvers konar votlendisjarðveg er að ræða sem hefur í upphafi verið ræstur fram, svæðin tvö eru því ósamanburðarhæf. Þetta atriði eitt og sér veldur því að útilokað er að draga einhverjar ályktanir af þessum niðurstöðum sem væri hægt að nýta til að áætla núverandi loftslagsáhrif vegna ræktunar. Til viðbótar reyndist ekki unnt að mæla jarðvegsþykkt framræsta landsins og einnig kom í ljós að jarðvegur hafði verið fluttur inn á annað rannsóknasvæðið. Niðurstöður rannsóknarinnar og ályktanir byggðar á þeim eru því vafasamar, í besta falli.

Í stuttu máli þá nær þessi rannsókn tæplega neinu þriggja meginmarkmiða sinna: Hún gefur engar upplýsingar um breytileika í langtímakolefnislosun, niðurstöðurnar er ekki hægt að nota til að reikna viðurkennda losunarstuðla, og hún gefur ekki neinar upplýsingar sem má nota til að meta breytileika eftir öðrum umhverfisþáttum.

Umfjöllun Bændablaðsins og mistúlkun horfir algjörlega framhjá fyrirvörum sem skýrsluhöfundar settu fram í skýrslunni. Látið var að því liggja að þarna væru komnar tímamótaniðurstöður sem eigi að nota til að endurskoða loftslagsáhrif sem fylgja nýtingu á framræstu landi, og að þau séu nú ofmetin. Umfjöllunin hratt af stað umræðu á samfélagsmiðlum og í öðrum fjölmiðlum sem átu upp mistúlkunina og hömpuðu skýrslunni sem mikilvægu innleggi og að það væri bara bull að endurheimta framræst votlendi. Allt sett fram að því er virtist án þess að kynna sér efni skýrslunnar eða önnur gögn.
Það voru mikil vonbrigði að Landbúnaðarháskólinn skyldi ekki leiðrétta þær mistúlkanir sem fram komu í Bændablaðinu og teknar voru upp í sama blaði af þingkonu nokkru síðar.

Það er því miður enn talvert langt í land með að ljúka nauðsynlegum rannsóknum sem tengjast landnýtingarhluta loftslagsbókhaldsins.

Við vinnum eftir vel skilgreindum áætlunum, þar sem takmörkuðum fjármunum er forgangsraðað. Ísland notar bestu fáanlegu þekkingu hverju sinni og við munum ekki fá neinn afslátt þegar kemur að gæðum gagna og vísindalegum aðferðum loftslagsbókhaldsins, úttektar- aðilar eru fljótir að sjá í gegnum óvönduð vinnubrögð.