Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 1 árs.
Ilmbjörk að laufgast. Birki er tvíkynja tegund og myndar bæði karl- og kvenrekla. Sá sem hangir niður myndar frjó sem svífur um loftið og frævar kvenreklana sem standa upp í loftið en þykkna og þrútna eftir því sem líður á sumarið og hanga loks niður á haustin með þroskuðum fræjum líkt og karlreklarnir á vorin. Frjóið úr karlreklunum er það sem veldur fólki ofnæmi.
Ilmbjörk að laufgast. Birki er tvíkynja tegund og myndar bæði karl- og kvenrekla. Sá sem hangir niður myndar frjó sem svífur um loftið og frævar kvenreklana sem standa upp í loftið en þykkna og þrútna eftir því sem líður á sumarið og hanga loks niður á haustin með þroskuðum fræjum líkt og karlreklarnir á vorin. Frjóið úr karlreklunum er það sem veldur fólki ofnæmi.
Mynd / Aðsend
Á faglegum nótum 10. júní 2022

Ilmbjörk

Höfundur: Skógræktin

Birki (Betula pubescens) var eina trjátegundin á Íslandi áður en landið byggðist sem myndað gat samfellt skóglendi. Formlegt heiti tegundarinnar á íslensku er ilmbjörk enda fyllir ilmur hennar vitin, einkum þegar hún laufgast á vorin og fram á sumar.

Vinsælt er að safna birkilaufi í jurtaseyði, teblöndur eða sem krydd og þá er best að tína það snemmsumars, helst ekki seinna en í júní, því smám saman verður það beiskara.

Ilmbjörk er oftast fremur smávaxið tré, frá hálfum metra og upp í 14-15 metra. Hæsta villta birkitré sem vitað er um á Íslandi stendur í Vaglaskógi og hefur mælst um fjórtán metrar. Eilítið hærra íslenskt birki vex í Minjasafnsgarðinum á Akureyri.

Vaxtarlag birkis er mjög fjölbreytilegt enda er erfðabreytileikinn talinn mjög mikill. Birkið hér er líka meira og minna blandað fjalldrapa, náskyldri tegund af Betula-ættkvíslinni. Breytileiki birkisins hefur töluvert verið rannsakaður, bæði með rannsóknum á erfðaefni þess og með kvæmatilraunum sem settar hafa verið út víða um land. Næst á að kanna hvernig mismunandi birkikvæmi þrífast við hálendisbrúnina. Kvæmatilraunir hafa leitt í ljós í grófum dráttum að birki af Norðaustur- og Suðausturlandi vill mynda einstofna tré en birki af Norðvestur- og Suðvesturlandi frekar runna eða margstofna tré. Almennt er birki af Suðurlandi, svo sem úr Bæjarstaðaskógi og Steinadal, duglegasta birkið í ræktun í öllum landshlutum.


Vaxtarhraði birkis er oftast hægur en á frjósömu landi getur það vaxið hratt í æsku. Birki vex um allt land, á láglendi og einnig til fjalla. Það hefur á nokkrum stöðum fundist í yfir 600 metra hæð yfir sjó, svo sem í Austurdal Skagafirði, í Útigönguhöfða Þórsmörk og í Hvammsfjöllum Ódáðahrauni.

Birki er ljóselsk tegund og þarf frjósaman jarðveg til að ná góðum vexti. Það á erfitt á mjög rýru landi svo sem á uppblásnum svæðum eða mjög rofnu landi. Þar þarf að hjálpa því af stað með því að efla gróðurhuluna og auðga landið með áburðarefnum. Á Hekluskógasvæðinu hefur kjötmjöl nýst mjög vel til að búa í haginn fyrir birkið og sjálfgræðslu þess. Einnig hafa verið gerðar tilraunir með moltu svo sem á Hólasandi.

Tegundin er vindþolin, frostþolin og lífseig. Hún hefur fallega haustliti sem eru yfirleitt gulir en eftir því sem birkið er meira blandað fjalldrapa verða haustlitirnir rauðleitari. Helstu veikleikar birkisins eru að það er seinvaxið og smávaxið í rýru landi, oft kræklótt og vill mynda þétt og illfært kjarr. Það er viðkvæmt fyrir trjámaðkafaröldrum, birkiryðsvepp og nýjum vágestum svo sem birkikembu og birkiþélu. Nokkur vá vofir því yfir birkinu, einkum á hlýjustu svæðunum á láglendi.

Talið er að við landnám hafi birki vaxið á fjórðungi landsins og jafnvel á allt að 40 prósentum þess. Birki er mjög duglegt að koma upp aftur ef það er fellt eða skógur brenndur. En ef landið er beitt kemst það ekki upp aftur.

Beit hefur nú dregist saman í landinu og hlýnað í veðri. Góð fræár eru tíðari og skilyrði fyrir útbreiðslu birkis því betri, sérstaklega þar sem ekkert er beitt. Skógræktin og Landgræðslan vinna saman að birkiútbreiðslu og hafa íslensk stjórnvöld sett sér það markmið fram til ársins 2030 að þekja birkis á landinu fari úr 1,5 prósentum nú í um fimm prósent.

Þetta er meginmarkmið Íslendinga í svokallaðri Bonnáskorun um útbreiðslu skóga í þágu náttúru og samfélaga fólks.

Skylt efni: Skógrækt Íslands | Birki

„Spjallað“ við kýr
Á faglegum nótum 9. janúar 2023

„Spjallað“ við kýr

Atferli, hegðun, útlit og ástand nautgripa getur gefið gríðarlega mikilvægar upp...

Skógarbændur og Bændasamtök Íslands
Á faglegum nótum 5. janúar 2023

Skógarbændur og Bændasamtök Íslands

Á aðalfundi Landssambands skógareigenda (LSE) sem haldinn var í Borgarnesi í maí...

Lífræn framleiðsla – nú er lag
Á faglegum nótum 5. janúar 2023

Lífræn framleiðsla – nú er lag

Á undanförnum árum hefur VOR látið til sín taka með ýmsum hætti til að hvetja ti...

Eitur á alltaf að vera síðasta úrræðið
Á faglegum nótum 3. janúar 2023

Eitur á alltaf að vera síðasta úrræðið

Meindýr eru skaðvaldar í garð- og skógrækt og óvelkomnir gestir sem flestir vild...

Ýmsir vankantar við smíði nýju norrænu næringarráðanna
Á faglegum nótum 2. janúar 2023

Ýmsir vankantar við smíði nýju norrænu næringarráðanna

Vinna við norrænu næringarráðin (NNR), sem Norræna ráðherra­nefndin heldur utan ...

Um niðurstöður lambadóma haustið 2022
Á faglegum nótum 30. desember 2022

Um niðurstöður lambadóma haustið 2022

Í heildina var útkoma lamba í haust góð. Meðalfallþungi á landinu var 16,6 kg og...

Lífrænn úrgangur: höfuðverkur eða tækifæri?
Á faglegum nótum 28. desember 2022

Lífrænn úrgangur: höfuðverkur eða tækifæri?

Hér á landi fellur til gríðarlegt magn af lífrænum úrgangi á öllum stigum samfél...

Skýrsluhald – heimarétt WorldFengs
Á faglegum nótum 27. desember 2022

Skýrsluhald – heimarétt WorldFengs

Nú þegar líður að áramótum og allir eru búnir að skila haustskýrslu til matvælar...