Verslunin þarf að leggja meira af mörkum og lækka vöruverð

Lækkun gjalda, hagstæð þróun á gengi íslensku krónunnar og lægra innkaupaverð hefur ekki skilað sér með eðlilegum hætti með lægra verði til neytenda, heldur hefur ágóðinn að mestu runnið til fyrirtækja í verslunarrekstri. Þetta er meðal þess sem kemur fram í úttekt sem Bændasamtök Íslands hafa gert á þáttum sem hafa áhrif á matvöruverð á Íslandi og í Evrópu.

Sindri Sigurgeirsson, formaður Bændasamtakanna, kynnti skýrsluna á fréttamannafundi á veitingastaðnum Matur og drykkur í Reykjavík í vikunni. Þar sagði hann að umræða um verð á matvælum væri viðvarandi í íslensku samfélagi. Í þeirri umræðu hafi ýmsum sjónarmiðum verið haldið á lofti og aðilar í verslunarrekstri og hagsmunasamtök meðal annars verið áberandi með sín sjónarmið.

„Bændasamtökin hafa fylgst vel með þessari umræðu, en þó án þess að blanda sér í hana með jafn ákveðnum hætti og ýmsir aðrir. Því þótti okkur tímabært að leggja okkar til umræðunnar og gera úttekt á þeim þáttum sem hafa áhrif á matvöruverð á Íslandi og setja fram okkar afstöðu til þess sem þarf til svo lækka megi matvöruverð,“ sagði Sindri. Hann segir skýrsluna byggða á opinberum upplýsingum og efni sem hafi komið út á undanförnum árum og varði matvöruverð bæði hér á landi og í Evrópu.

Sindri segir að bændur hafi lagt sitt af mörkum við að halda aftur af verðlagshækkunum, meðal annars í kjölfar efnahagshrunsins þegar þeir tóku að miklu leyti á sig aukinn kostnað vegna gengisfalls krónunnar í stað þess að velta honum öllum út í verðlagið. Að hans mati hefur aukin hagræðing í landbúnaði einnig skilað árangri en það sé mikilvægt að bæði bændur og neytendur njóti góðs af þeim ágóða sem hún skilar til jafns við fyrirtæki í verslunarrekstri.

„Það er kominn tími til að fyrirtæki í verslunarrekstri leggi sitt af mörkum við lækkun vöruverðs á Íslandi. Á undanförnum árum hafa átt sér stað breytingar, lækkun gjalda og styrking krónunnar, sem hefðu átt að skila í lægra verði til neytenda en hafa ekki gert það. Á sama tíma sjáum við fréttir af gríðarlegum hagnaði fyrirtækja á dagvörumarkaði. Þegar horft er til allra þeirra þa´tta sem geta haft a´hrif a´ verðlag matvo¨ru til neytenda a´ I´slandi er ljo´st að hægt er að na´ betri a´rangri við að na´ niður verðlagi. Þar skiptir mestu að fyrirtæki á dagvörumarkaði leggi líka sitt af mörkum.“

Styrking á gengi og breytingar á sköttum skilar ekki alltaf lægra verði
Í úttekt Bændasamtakanna eru niðurstöður skýrslu Samkeppnis­eftirlitsins um dagvörumarkaðinn, sem kom út í mars 2015, rifjaðar upp. Þar kemur fram að þrátt fyrir að gengi krónunnar hafi styrkst frá ársbyrjun 2011 til 2014 hafi það ekki birst í smásöluverði. Einnig kemur fram að vísbendingar séu um að álagning innlendra birgja og dagvöruverslana á innfluttum vörum hafi hækkað. Hagstæð gengisþróun hafi því ekki skilað sér til neytenda.


Styrking á gengi krónunnar virðist ekki skila sér í lægra verði.
Heimild: Samkeppniseftirlitið.

Sama á við þegar fjallað er um lækkun opinberra gjalda sem virðast ekki skila sér að fullu til neytenda. Verðlagseftirlit ASÍ hefur komist að þeirri niðurstöðu að við breytingu á vörugjöldum og virðisaukaskatti um áramótin 2014-2015 hafi verð á raftækjum og byggingarvörum ekki lækkað í samræmi við lækkun gjaldanna og hið sama á við um afnám svokallaðs sykurskatts. Árið 2014 margfaldaðist innflutningur á nautakjöti til Íslands, magntollar lækkuðu um tvo þriðju og heimsmarkaðsverð lækkaði.  Engu að síður hækkaði verð á nautahakki um 15% til neytenda á Íslandi.

Matvælaverð á Íslandi og Evrópu
Í skýrslunni er fjallað almennt um matvælaverð á Íslandi og í Evrópu og samhengi launa og verðlags. Undanfarin ár hefur Ísland verið í 5.-7. sæti yfir þau lönd þar sem matvöruverð er hæst í Evrópu, 20-27% hærra en meðalverð í Evrópu. Matvöruverð er hæst í Noregi, 69% yfir meðalverði, en lægst í Makedóníu, 58% af meðalverði.

Aukin samkeppni á matvörumarkaði skilar lægra verði
Eftir því sem samkeppni á matvörumarkaði er meiri, bæði í vinnslu, dreifingu og smásölu, því lægra verði má búast við til neytenda. Innan Evrópu er mest samkeppni í smásölu á matvöru í Þýskalandi og þar er framlegð í matvöruverslun sú lægsta í Evrópu. Á sama tíma eru skýr merki um fákeppni á matvörumarkaði á Íslandi þar sem er arðsemi eigin fjár stærstu fyrirtækjanna er 35–40% samanborið við 11-13% í Bandaríkjunum og Evrópu.


Meðalarðsemi dagvöruverslana hér á landi er mjög mikil miðað við Bandaríkin og Evrópu. Heimild: Samkeppniseftirlitið. 

Opinber stuðningur við landbúnað fer minnkandi
Í skýrslunni er rifjað upp að opinber fjárframlög til landbúnaðarmála hafi lækkað verulega síðustu áratugi sem hlutfall af landsframleiðslu. Árið 1990 var opinber stuðningur við landbúnað, þ.e. beinir styrkir og tollvernd, 5% af VLF en árið 2013 var þetta hlutfall 1,1%, en meðaltalið í Evrópu­sambandinu var þá 0,8%. Á undanförnum áratug hefur náðst umtalsverður árangur í að hagræðingu í íslenskum landbúnaði. Þá tóku íslenskir bændur á sig aukinn kostnað vegna gengisfalls krónunnar í kjölfar efnahagshrunsins árið 2008 með því að halda aftur af afurðaverðshækkunum.

Það er mögulegt að lækka matvöruverð
Í skýrslunni kemur fram að það sé hægt að ná fram árangri við að lækka verð á matvörum á Íslandi. Til þess að það sé hægt þurfi að tryggja aukna samkeppni a´ dagvo¨rumarkaði. Þar þurfi Samkeppniseftirlitið að beita se´r i´ auknum mæli með þeim u´rræðum sem stofnunin hefur. Þá þarf að tryggja að ágóði af breytingum á ýmsum gjöldum og álögum skili sér til neytenda. Sama á við um það þegar árangur næst í hagræðingu í landbúnaði – þá eigi neytendur og bændur að njóta hans en ekki einvörðungu fyrirtæki í verslunarrekstri.

Skýrslan er aðgengileg á pdf hér.