Baráttan við náttúruna ekkert harðari en annars staðar

Á Vöðlum í Önundarfirði er eitt af fáum kúabúum sem enn eru í rekstri á Vestfjörðum. Bændurnir þar segja baráttuna þar ekki mikið erfiðari en annars staðar á landinu. Kynslóðaskipti á búinu eru komin í farveg, en bændurnir taka sér þann tíma sem þeir þurfa.

Árni Brynjólfsson og Erna Rún Thorlacius hafa farið með búforráð á Vöðlum frá 1989. „Þegar við tökum við þá voru tíu mjólkurbú bara í Önundarfirði,“ segir Árni. Þangað til nýlega voru tvö mjólkurbú starfandi í firðinum og voru þau saman með álíka mikla framleiðslu og öll tíu búin til samans áður. Hitt búið lagðist niður í fyrra, og með því fluttist stór hluti framleiðslunnar.

Framleiðslurétturinn á Vöðlum er 282 þúsund lítrar mjólkur og eru að jafnaði 50 kýr mjólkandi á hverjum tíma. Nautgripirnir eru samtals 170 þegar mjólkurkýr og geldneyti eru talin saman. Þegar búskapur lagðist af á Hóli í Önundarfirði losnaði fjós á Vífilsmýrum sem notað er í nautauppeldi. Jafnframt er nálægt sjötíu vetrarfóðruðum ám á bænum.

Nú standa yfir framkvæmdir á Vöðlum, en fyrir ofan fjósið rís uppeldisfjós sem mun þjóna sama tilgangi og aðstaðan sem nú er nýtt á Vífilsmýrum. „Áformin eru að stækka þessa einingu þannig að hún verði svolítið skemmtilegri,“ segir Árni. Mjólkurkúnum verður ekki fjölgað verulega, nema rétt til að ná fullri nýtingu úr mjaltaþjóninum.

Systursonur tekur við

Jóhann Ingi Þorsteinsson hefur stefnt að því að verða bóndi á Vöðlum frá því hann var krakki. Sjálfur er hann alinn upp á Flateyri, en Árni er móðurbróðir hans. Hann hefur alltaf sýnt búskapnum mikinn áhuga og varði gjarnan eins miklum tíma þar og hann gat. „Maður var alltaf í sveit á Vöðlum – amma og afi bjuggu hérna líka. Svo þegar var eitthvert gagn í manni fékk maður að gera eitthvað. Þau voru ófá sumrin sem ég vann hérna og hafði bullandi áhuga á þessu. Svo kom að því að maður fór á Hvanneyri og aldrei minnkaði áhuginn,“ segir Jóhann Ingi.

„Það voru sjö kúabú hérna á norðanverðum Vestfjörðum þegar ég útskrifaðist frá Hvanneyri. Við erum þrjú núna,“ segir Jóhann Ingi. Árið 2013 var enn mjólkað á Gemlufalli og Höfða í Dýrafirði, Ósi í Bolungarvík, Látrum í Ísafjarðardjúpi og Hóli í Önundarfirði. Þau þrjú sem eftir eru, ásamt Vöðlum, eru Botn í Súgandafirði og Hattadalur í Álftafirði.

Jóhann Ingi og Gerður Ágústa Sigmundsdóttir, unnusta hans, eru búin að kaupa jörðina Mosvelli, sem er steinsnar frá Vöðlum. Hann er búinn að vera launamaður á kúabúinu síðan 2019 og hún starfar á sjúkrahúsinu á Ísafirði.

„Stærsta hindrunin hjá öllum nýliðum er peningaskortur,“ segir Jóhann Ingi, aðspurður um áskoranir við að taka við búinu.

Eigendaskipti flókin

„Áformin eru að við getum dregið okkur út og þau komið inn. Við
erum ekki beinlínis komin í djúpu laugina, en við erum farin að þreifa á þessu,“ segir Árni og á við endanlegu eigendaskiptin.

Hann segir erfitt að fá upplýsingar um rétta leið í þessum efnum og að gjarnan séu leiðbeiningarnar misvísandi. Meðal þeirra upplýsinga sem hann segist hafa fengið séu að seljandinn, eða eldri kynslóðin, geti lent í að þurfa að greiða svo mikinn söluskatt af hagnaðinum að viðkomandi „fari á hausinn“. Árni vill þó ekki koma með neinar fullyrðingar, enda stemmi ekki allar leiðbeiningarnar sem honum hafa verið gefnar.

„Reksturinn er á minni kennitölu, eins og var alltaf í gamla daga, þannig að mín kennitala fengi á sig svo mikinn söluhagnað og þar af leiðandi yrði svo hár tekjuskattur á mig í næsta framtali, að ég myndi aldrei geta greitt það. Ég færi í persónulegt gjaldþrot. Það er búið að benda okkur á ýmsar leikfléttur í þessu, eins og að breyta þessu í einkahlutafélag,“ segir Árni.

Þó segist hann hafa heyrt af vel heppnuðum kynslóðaskiptum þar sem allir hlutaðeigandi aðilar hafa verið með reksturinn á persónulegri kennitölu.

Árni segist sakna þess að geta hvergi fengið heildstæða ráðgjöf um kynslóðaskipti á bújörðum. „Auðvitað eru engin tvö dæmi eins, en mér finnst við hafa þurft að leita að þessu öllu. Ég veit að RML hefur gert ýmislegt, en maður þarf að draga allt upp úr þeim.“

Vinna vel saman

„Við eigum þrjá stráka og það var alltaf miklu meiri áhugi hjá Jóa að druslast í þessu en okkar strákum. Það á enginn að fara í þetta sem hefur ekki áhuga. Þetta er ekki níu til fimm vinna og hætt á hádegi á föstudögum,“ segir Árni.

„Ég verð sextugur á þessu ári, hvort sem mér líkar betur eða verr, og frúin er rétt tæpum tveimur árum eldri. Ég vil ekki gera Jóa það að fara í sömu spor og eiga ekkert líf – þannig að ég get alveg verið á kantinum í einhvern tíma svo þau geti átt einhverja frídaga.

Ég treysti mér alveg að halda þessu gangandi þó þau fari í vikufrí. Auðvitað kemur svo að því að ég verð ekki með.

Maður hefur því miður heyrt af dæmum þar sem fólk vill koma unga fólkinu að. Svo er það komið af stað í þessu en þá gengur samstarfið ekki. Ég held að það megi alveg koma fram að við eigum gott samstarf. Það er svo mikils virði að það sé ekki kengur í mannskapnum.“

Kunna á náttúruna

„Ég hef oft fengið þessa spurningu: Hvernig er baráttan hérna á Vestfjörðum? Margir halda að það sé miklu verra og öðruvísi en annars staðar á landinu, en ég held að það sé óverulegur munur varðandi náttúruna. Baráttan við náttúruna er ekkert harðari hér en annars staðar. Auðvitað erum við ekki með jafn mikið af gasalega fallegum túnum og við þurfum að haga okkur öðruvísi í að elta landslagið. Þetta eru svolítið gömul tún, en það eru góðir blettir inni á milli.“

Eitt af því helsta sem sker vestfirska bændur úr eru vegalengdir. Árni segir það helst koma fram í flutningskostnaði. „Svo fer okkur alltaf fækkandi, en það breytir voða litlu fyrir okkar rekstur. Fóðurbíllinn og mjólkurbíllinn koma áfram en við erum með hærri kostnað á flutningum. Félagslega er þetta ekki gott þegar fækkar.

Þótt okkur sé að fækka hér þá er að opnast tengingin við Barðaströndina. Þá geta þeir skotið fóðri í sílóin á sunnanverðum Vestfjörðum á sama tíma og þeir koma hingað. Það eru ákveðin ljós sem kvikna þó önnur slokkni,“ segir Árni.

Öll mjólkin frá Vöðlum fer beint í Örnu í Bolungarvík. Árni segir að þau séu ekki í beinum viðskiptum við mjólkurbúið, heldur fari allt í gegnum Auðhumlu, eins og hjá öðrum. „Þannig að við njótum þess ekkert sérstaklega í okkar rekstri hvort að Arna sé þarna eða ekki. Upp á húmorinn er það mjög næs,“ segir Árni.

Mannanna verk erfiðust

Árni segir að veðurfarið eða náttúran séu ekki helstu áskoranirnar sem fylgi kúabúskap á Vestfjörðum. „Aðalvandræðin eru allt það sem fólk hefur búið til í kringum þetta. Vextir og annað í bönkum – það er miklu erfiðara að eiga við það. Við ráðum við allt sem snýr að náttúrunni – hitt tekur úr manni orkuna og flækjustigið er svo mikið. Auðvitað er ekkert annað í boði en að slást við það allt saman.“

Nýverið hækkaði grundvallarverð mjólkur og segir Árni hverja krónu skipta máli í þessum rekstri. „Ég tek hattinn ofan fyrir því að verðlagsnefndin virðist vera farin að virka. Það voru nokkur ár þar sem hún bara virkaði ekki,“ segir hann.

Árni tekur virkan þátt í félagsstarfi bænda og skynjar að víða sé rekstur búa orðinn þungur, enda eru öll aðföng og vextir búin að hækka. „Þetta væri kannski ekki voðalega flókið eða erfitt ef maður væri ekki með allar þessar skuldir út af framkvæmdum og kvótakaupum.

Í okkar tilfelli væri þó enginn rekstur ef ekki hefði fengist fjármögnun – þá væri þetta bara eyðijörð.“

Eftir miklar verðhækkanir á öllum aðföngum og búnaði, segir Árni að besta rekstrarhugsunin sé að fara vel með hlutina, til að losna við dýrar viðgerðir. „Það er einn af kostunum við Jóa að hann er svakalega þægilegur í öllu í kringum vélar.“ Árni segir búskap ekki lengur einungis snúast um umgengni við dýrin, heldur sé vélavinna orðin mjög stór þáttur í landbúnaði. Mjög mikilvægt sé fyrir bændurna á Vöðlum að gera allt sjálfir þar sem takmarkað aðgengi sé að landbúnaðarverktökum á svæðinu.

Allt hey innan fjarðar

Stórir bændur á Vestfjörðum hafa löngum þurft að fara langar leiðir eftir heyi. Árni segist aldrei hafa þurft að fara styttra en í sumar eftir að Vaðlar urðu eina kúabúið eftir í Önundarfirði, en núna er allt heyið sótt innan fjarðar. „Við höfum annars farið í Dýrafjörð í nokkur ár.“

Um árabil heyjaði Árni tún á Ingjaldssandi. „Það er alveg geggjað að vera þar, en ég viðurkenni að það er svolítið langt. Ég var þarna heilu dagana og næturnar um hábjartan sumardaginn – það var alveg stórkostlegt að sjá sólina hníga og sitja í traktornum þegar hún kom upp. Það var ekkert símasamband og algjör friður. Grasgefin tún og alltaf trygg hey þarna.“

Aksturinn til að sækja rúllurnar á Ingjaldssand er býsna langur, en frá Vöðlum þarf að aka yfir Gemlufallsheiðina yfir í Dýrafjörð og þaðan yfir Sandsheiðina aftur yfir í Önundarfjörðinn. „Það var passlegt að fara tvær ferðir á dag, með öðrum verkum á búinu. Ég tók fjóra tíma í hverja ferð fram og til baka, með því að stoppa og fá mér að éta.“