Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 6 mánaða.
Af vettvangi Bændasamtakana 3. maí 2024

Ábyrgð bænda í loftslagsmálum

Höfundur: Hilmar Vilberg Gylfason, yfirlögfræðingur Bændasamtaka Íslands.

Bera bændur ábyrgð á loftlagsmálum? Stutta svarið er að, allavega enn sem komið er, bera bændur ekki persónulega (það er þeirra rekstur) ábyrgð á losun gróðurhúsalofttegunda, sem má rekja til starfsemi þeirra.

Hilmar Vilberg Gylfason.

Losun frá landbúnaði fellur undir þann hluta losunarbókhaldsins sem kallast Bein ábyrgð ríkja. Sú losun telst því vera á beina ábyrgð íslenska ríkisins. Þrátt fyrir að losunarbókhaldinu sé skipt í mismunandi flokka þá byggja markmiðin á alþjóðasamningum sem Ísland er aðili að en með þeim höfum við sem þjóð undirgengist tilteknar skuldbindingar.

Alþjóðasamvinna í loftslagsmálum byggir þannig á Loftslagssamningi Sameinuðu þjóðanna (UNFCCC), sem undirritaður var árið 1992. Markmið hans er að koma í veg fyrir hættulega röskun á loftslagskerfinu af mannavöldum og tryggja að matvælaframleiðslu í heiminum verði ekki stefnt í hættu og að efnahagsþróun geti haldið áfram á sjálfbæran máta. Á grundvelli loftslagssamningsins var Parísarsáttmálinn síðan gerður milli ríkja árið 2015. Markmið hans og megintilgangur er að halda hnattrænni hlýnun undir 2 °C og eins nálægt 1,5 °C og mögulegt er. Íslensk stjórnvöld, ásamt ESB og Noregi, settu sér í framhaldinu háleit markmið um 40% samdrátt í losun á tímabilinu 2021-2030, sé tekið mið af stöðunni árið 1990. Árið 2020 var svo ráin á Íslandi hækkuð úr 40% í 55% eða meira.

Kröfurnar til bænda um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda byggja því bæði á alþjóðaskuldbindingum íslenska ríkisins og nánar útfærðum markmiðumsemÍslandhefursettsér. Regluverkið í kringum loftslagsmálin hefur verið að tútna út og má búast við því að þar bætist enn við, til dæmis þegar byrjað verður að innleiða regluverk um losun frá landi (LULUCF), árið 2026, en sú innleiðing getur haft mikil áhrif í landbúnaði.

Í mörgum atvinnugreinum er auðvelt að mæla losun gróðurhúsalofttegunda. Það er til dæmis auðvelt að mæla losun frá flugvélum og bílum þar sem stærstur hluti losunar stafar af brennslu jarðefnaeldsneytis. Málin eru aftur á móti talsvert flóknari í landbúnaði þar sem bændur vinna alla daga með lífræna ferla, hvort sem um er að ræða dýr eða plöntur.

Til þess að mæla stöðu og árangur í loftslagsmálum í landbúnaði þarf áreiðanleg gögn, en þar sem loftslagsmálin eru frekar ung fræðigrein eru rannsóknir oft með miklum skekkjumörkum, sem jafnvel telja í hundruðum prósenta í báðar áttir. Þess vegna eru ekki allir fræðimenn sammála um grundvallaratriði eins og hver sé losun frá lífsferli dýra og plantna. Skýr svör vantar við því hvort lífrænir ferlar í landbúnaði séu með neikvæða losun, séu í eðli sínu hringrás sem bindi jafnmikið og þeir losi eða bindi jafnvel meira en þeir losi. Rannsóknir þarf líka að gera við íslenskar aðstæður sem taka mið af veðurfari og öðrum þáttum.

Í allri umræðu um loftslagsmál eiga bændur að bera höfuðið hátt. Flestir eru sammála um að betri nýting á áburðarefnum, meiri afurðir eftir hvern grip, bætt jarðrækt og ný tækni minnki losun. Bændur hafa kerfisbundið unnið að þessum markmiðum með góðum árangri í yfir 50 ár. Þessum ávinningi þurfa bændur að halda á lofti gagnvart þeim kröfum sem stjórnvöld gera á atvinnugreinina í loftslagsmálum á komandi árum og áratugum.

Stoð atvinnulífs og lykill að framtíðarfæðuöryggi
Lesendarýni 11. nóvember 2024

Stoð atvinnulífs og lykill að framtíðarfæðuöryggi

Landbúnaður hefur löngum verið ein af burðarstoðum atvinnulífs í Norðausturkjörd...

Hnignun ESB
Lesendarýni 8. nóvember 2024

Hnignun ESB

„Evrópusambandið líkist Sovétríkjunum í vestrænum fötum“, á Mikhail Gorbasjov að...

Gróska eða stöðnun?
Lesendarýni 7. nóvember 2024

Gróska eða stöðnun?

Árið 2018 vann KPMG skýrslu fyrir þáverandi landbúnaðar­ráðherra þar sem sviðsmy...

Þjóðarátak í samgöngumálum
Lesendarýni 6. nóvember 2024

Þjóðarátak í samgöngumálum

Íslenskt samfélag stendur á tímamótum þegar kemur að samgöngumálum. Vegakerfi la...

Ekkert fæðuöryggi án landbúnaðar
Lesendarýni 5. nóvember 2024

Ekkert fæðuöryggi án landbúnaðar

Íslendingar eru og hafa ætíð verið landbúnaðarþjóð. Ræktun lands og nytjar hafa ...

Kvenfélagið Freyja 90 ára
Lesendarýni 1. nóvember 2024

Kvenfélagið Freyja 90 ára

Það var í júní árið 1934 sem nokkrar konur komu saman að Krossi í Austur-Landeyj...

Leitum samstarfsaðila fyrir landsbyggðarverkefni
Lesendarýni 31. október 2024

Leitum samstarfsaðila fyrir landsbyggðarverkefni

Landsbyggðin lifi leitar eftir samstarfi við framfarafélög, þorp, bæjarfélög eða...

Íslandsmót í rúningi
Lesendarýni 18. október 2024

Íslandsmót í rúningi

Félag sauðfjárbænda í Dalasýslu (FSD) hyggst endurvekja Íslandsmeistaramótið í r...