Öll mjaltakerfi þurfa gott viðhald
Höfundur: Snorri Sigurðsson
Mjaltakerfið er líklega það tæki á hverju kúabúi sem er mest notað enda í notkun alla daga ársins og að minnsta kosti tvisvar á dag og stundum oftar. Vegna þessa er mikilvægt að hlúa vel að viðhaldi þess.
Mjaltakerfið getur haft veruleg áhrif á gæði mjólkurinnar og júgurheilbrigði en regluleg þjónusta við mjaltakerfið og fyrirbyggjandi viðhald tryggir að kerfið virki alltaf sem best. Það er þó allbreytilegt hve oft þarf að sinna ólíkum hlutum mjaltakerfisins, sumt þarf að gera daglega en annað með lengra millibili.
Mest af eðlilegu viðhaldi getur bóndinn sjálfur séð en annað þarf að fá þjónustuaðila til þess að gera. Meðfylgjandi ráð og leiðbeiningar eru almenn og til viðmiðunar þar sem það getur verið töluverður munur á uppbyggingu hvers kerfis. Þess vegna passar e.t.v. ekki meðfylgjandi listi fyrir öll mjaltakerfin en ætti þó að gefa allgóða mynd af þeim atriðum sem er mikilvægast að fylgjast með.
Daglega:
Að fylgjast með virkni sogjafnans.Lærðu að þekkja hljóðið frá honum – breyting á því getur hæglega bent til þess að eitthvað sé að.
Athuga soghæðina með því að lesa af sogmælinum. Margir bændur hafa með góðum árangri einfaldlega sett límband á mælinn eða sett á hann strik með tússpenna þar sem nálin á að vera – sé slíkur mælir notaður.
Skoðaslöngur og spenagúmmí. Mjólkurgæðaráðgjafar finna, þegar farið er í frumutölu- eða líftöluráðgjafaheimsóknir, ótrúlega oft gallaðar slöngur eða t.d. rifur í spenagúmmíum.
Skoða hvort mjaltakrossar, endaeiningar (einnig á mjaltaþjónum) og aðrir sýnilegir
staðir mjaltakerfisins séu hreinir að innan. Ef þvottakerfið virkar ekki sem skyldi,
koma útfellingar hratt fram á þessum stöðum og því er oft hægt að koma í veg fyrir
líftöluvandamál fljótt og vel.
Að athuga hvort spenagúmmíið sé vel hreint og ekki fitugt að innan. Hver og einn
lærir fljótt á það hvernig spenagúmmíið á að vera viðkomu að innan, t.d. með
hreinum fingri. Ef þetta er gert daglega, þá finnst um leið og eitthvað er að. Sé gúmmíið
fitugt viðkomu bendir það til þess að þvottakerfið sé ekki í lagi.
Að athuga hvort næg olía sé á sogdælunni.
Að tryggja að sogskiptarnir virki eins og þeir eiga að virka (á einnig við um mjaltaþjóna).
Sérstaklega þarf að gæta að stuttu sogslöngunum, sem oft lenda í hnjaski og geta skemmst. Sé rifa á þessum slöngum kemur það niður á virkni sogskiptisins.
Að frátökufatan sé tandurhrein og sérstaklega þarf að gæta að gúmmíhringnum
í lokinu. Þá skiptir höfuðmáli ef sogskiptir er á henni að hann gangi í sama takti
og sjálft mjaltakerfið. Það gleymist eiginlega ótrúlega oft að samstilla frátökufötu(r) og mjaltakerfin en frátökufatan er líklega langmikilvægasta mjaltatækið í fjósinu, enda er það notað á viðkvæmustu kýrnar – nýbærur og oft á veikar kýr. Vegna þessa þarf að gefa þessum hluta mjaltakerfisins sérstakan gaum, bæði viðhaldi og þrifum.
Að loftinntök mjaltakrossanna eða spenahylkjanna séu hrein og opin.
Að kæling mjólkurinnar sé hröð og að kælitími mjólkur í mjólkurtanki sé stuttur.
Að þrífa mjaltakerfið vel utanvert. Þetta er afar mikilvægt, ekki síst í mjaltaþjónafjósum
en ég hef tekið eftir því að þeir bændur sem þrífa vel tækin sín eru alla jafnan
sneggri að uppgötva vandamál í uppsiglingu en aðrir.
Að það sé alltaf nægt heitt vatn til ráðstöfunar fyrir þvottakerfið og að þvottakerfin
noti rétt vatnsmagn. Þegar líftöluvandamál koma upp sýnir reynslan frá dönskum búum að flestir bændurnir telja að vatnið sé nægilega heitt en mjög oft er það ekki tilfellið. Sé notaður hitari fyrir vatnið þá fellur oft virkni hans með tímanum og hann þarf þá að hreinsa upp. Við upphaf aðalþvottar ætti hitastig vatnsins að vera 80-85 gráður.
Að hreinsiefnin, sem kerfisþvotturinn notar, séu skömmtuð í réttu magni miðað við vatnsmagnið. Þetta er sérlega mikilvægt sé skipt um efni þar sem alls ekki er víst að hið
nýja efni eigi að skammta með sama styrkleika og það sem áður var notað.
Að kerfisþvotturinn sé góður. Þegar þvotturinn fer fram á hann að vera það kraftmikill
að mjaltatækin eiga að hristast, og endaeiningin gjarnan líka. Þá ættu mjaltakrossarnir
að vera brennandi heitir, þegar aðalþvotturinn fer fram. Þetta er gott að athuga með
því að leggja hönd ofan á þá, ef þú getur haldið henni auðveldlega ofan á mjaltakrossi,
þá er kerfisþvotturinn væntanlega ekki nógu heitur.
Að þvotturinn á tankinum (á auðvitað ekki við um „daglega“)sé í lagi. Dælubúnaður
slitnar að sjálfsögðu og spúlstútar geta stíflast. Ágætt ráð er að hlusta á þvott öðru
hverju með því að leggja eyra að tankinum. Með því móti lærir maður að þekkja hljóðið
í þvottinum og sé þrýstingurinn farinn að falla, áttar maður sig strax á því.
Mánaðarlega:
Að sogjafninn sé hreinn og geti dregið loft án vandræða.
Að reim (ef reim er) sogdælunnar sé strekkt og í lagi.
Að athuga hvort mjaltakrossarnir séu hreinir að innan.
Hálfsárslega:
Að allir sogskiptar séu yfirfarnir, hvort gangur þeirra sé réttur og hvort þeir gangi
jafnt til beggja hliða. Þegar danskir mjólkurgæðaráðunautar framkvæma svokölluð
ISO próf á mjaltakerfum finnast ótrúlega oft bilaðir sogskiptar, svo það er afar
mikilvægt að gera þetta.
Að skipta um öll spenagúmmí, einnig í frátökufötu(m), í samræmi við leiðbeiningar söluaðilanna og að minnsta kosti á sex mánaða fresti. Spenagúmmíin eru eini hluti
mjalta-kerfisins sem kemst í snertingu við kúna og slitin spenagúmmí geta hæglega
valdið vanda-málum við mjaltir og einnig haft áhrif á júgurheilbrigði.
Að skipta um aðra gúmmíhluta og slöngur eftir þörfum (þó ekki endilega á hálfs
árs fresti). Við finnum allt of oft, í Danmörku, haugslitnar slöngur sem hefði átt að vera
búið að skipta út fyrir löngu. Einfalt ráð til þess að fylgjast með gæðum slangna,
séu þær úr svörtu gúmmíi, er að stinga fingri inn í enda slöngunnar sem liggur niður
á mjólkurlögnina. Komi svört slikja á fingurinn, er orðið tímabært að skipta.
Að þrífa stofnlögnina fyrir sogið. Þetta er eitthvað sem afar fáir bændur gera eða láta
gera en er mikilvægt enda dregst ryk inn í lögnina sem ekki bætir loftflæðið.
Almennt mælum við alltaf með því að bæði mjaltakerfi og mjólkurtankar séu
þjónustaðir tvisvar á ári af viðurkenndum aðilum.
