Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 10 mánaða.
Háklassatíska í yfir hundrað ár
Menning 16. maí 2023

Háklassatíska í yfir hundrað ár

Höfundur: Sigrún Pétursdóttir

Það eru einstaka hlutir sem fara aldrei úr tísku og hafa óhikað borið með sér viðhorf sjálfstrausts og frelsis, sama hvaða áratugur er. Má þar telja gallabuxur, hvíta boli og leðurjakka.

Upphaflega var leðurjakkinn hannaður með flugher fyrri heimsstyrjaldarinnar í huga. Var þá helst miðað við þær hetjur háloftanna sem þörfnuðust skjólgóðs fatnaðar, en flugstjórnarklefar í orrustuflugvélum voru undir berum himni og óeinangraðir. Voru jakkar flugmannanna kallaðir „Bomber“-jakkar, gerðir úr þykku brúnu leðri, hnepptir og fóðraðir gæruskinni.

Seint á öðrum tug tuttugustu aldarinnar hönnuðu bræðurnir Irving og Jack Schott fyrsta „biker“-jakkann, leðurjakka ætlaðan þeim er geystust um á mótorhjólum. Var jakkinn renndur, til að auðvelda ökumönnum mótorhjóla hreyfingar - og leðrið gjarnan hnausþykkt til að verjast hnjaski ef til þess kæmi. Kraginn helst hafður uppbrettur og þótti fljótt táknmynd hins djarfa, villta eldhuga.

Með kragann brettan

Árið 1950 birtist leðurjakkinn í fyrsta skipti á hvíta tjaldinu er Marlon Brando, ein heitasta hetja þess tíma, klæddist gripnum og bar með mikilli prýði.

Að sama skapi gleymir enginn einu mesta kyntákni allra tíma, James Dean, en aðalsmerki hann var, eins og flestir vita, leðurjakki, gallabuxur og hvítur bolur.

Vinsældir leðurjakkans hafa verið stöðugar á hafsjó tískubylgnanna
sem hafa risið og fallið í gegnum árin - enda eitt aðalsmerki þeirra sem bera höfuðið hátt og láta ekki bugast þótt á móti blási. Skiptir litlu hvort um ræðir tímabil hippamenningar (1970), pönkara (1980), grunge (1990) eða óhófstísku nýrrar aldar. Nú svo og þeirra er aka mótorhjólum eða vilja bara sýnast svalir og fullir sjálfstrausts.

„Streetcar Named Desire“

Líkt og leðurjakkinn á uppruni hvítra stuttermabola rætur sínar að rekja til fyrri heimsstyrjaldarinnar, þá sem hluti nærfatnaðar hermanna.

Fljótlega sást þó til hermanna spóka sig á nærskyrtunum í góðu veðri og brátt þótti klæðnaður bæði sportlegur og töff.

Hvíta tjaldið átti að venju stóran hlut í tísku og aftur minnast margir Marlon Brando, er hann birtist í kvikmyndinni Streetcar Named Desire, íklæddur þröngum hvítum bol. Allir vildu auðvitað vera jafn löðrandi af þokka og Brando og hóf þannig hvítur stuttermabolur
göngu sína innan klassískrar hátísku.

Leikkonan vinsæla Brigitte Bardot þótti sérstaklega aðlaðandi í slíkri flík og hafa áberandi persónur klæðst hvítum bol við hin ýmsu tækifæri. Má finna allt frá opnustúlkum vafasamra tímarita, þá gjarnan í blautum hvítum bolum, að hinni virðulegu hertogaynju, Kate Middleton, sem ber hvíta bolinn með konunglegri reisn.

Bláar gallabuxur

Í kringum miðja nítjándu öld hafði kaupmaðurinn Levi Strauss, þá rúmlega tvítugur að aldri, skapað sér sess í borginni San Francisco. Kom honum það snjallræði til hugar að láta sauma buxur úr slitsterkum striga og selja þeim er unnu erfiðisvinnu úti við. Nú, buxurnar slitsterku runnu út eins og heitar lummur, námuverkamenn, gullgrafarar og kúrekar voru meðal þeirra er jusu þeim lof og prís og þar með var sigurganga Levi's buxna hafin. Eða gallabuxna öllu heldur.

Marilyn Monroe leikkona, klæddist bláum gallabuxunum – þó ekki Levi's – árið 1952, í kvikmyndinni Clash by Night. Marlon Brando gerði slíkt hið sama árið 1953, í kvikmyndinni The Wild One. James Dean, tveimur árum síðar – árið 1955, í Rebel Without a Cause. Má segja að fimmti áratugurinn hafi verið sá fyrsti þegar klæðnaður ungs fólks var aðgreindur frá foreldrum þeirra og þótti sumum heldur ögrandi. Þá fór meint uppreisnargirni leikkonunnar Marilyn fyrir brjóstið á mörgum, en hún var einna fyrst kvenna og Hollywood-stjarna til að sýna fram á aðdráttarafl gallabuxna.

Hún fór gjarnan á nytjamarkaði og fann sér gamlar Levi‘s buxur – jafnan þær sem við þekkjum í dag sem þær allra vinsælustu, nr. 501. Hins vegar ákvað fyrirtæki Levi Strauss að hanna sérstakar kvengallabuxur, 701 Lady Levi's® – sem ungfrú Monroe klæddist í flestum lykilsenum kvikmyndarinnar The Misfits, árið 1961. Talið er að þokkafullar línur hennar í gallabuxunum hafi kveikt löngun kvenfólks til þess að versla sér einar slíkar – enda seldist lína 701 snarlega upp. Árið 1968 fékk Levi Strauss Marilyn svo sem andlit herferðar sinnar, þar sem hún situr fyrir ásamt áðurnefndum James Dean – í Levi‘s 501 reyndar.

Í dag er Levi Strauss & Co. eitt stærsta fyrirtæki heims og leiðandi á heimsvísu í gallabuxum. Um það bil 500 verslanir má finna víðs vegar um heiminn og vörur þeirra fáanlegar í meira en 100 löndum. Það sem þessi stöðutákn frelsis og kynþokka eiga þó sameiginlegt fyrir utan það að hafa birst á – og öðlast frægð á hvíta tjaldinu – er klassískur einfaldleiki.

Enda vita fróðir menn að slíkt stendur alltaf fyrir sínu.

Mannlíf á Búnaðarþingi
Líf og starf 25. mars 2024

Mannlíf á Búnaðarþingi

Æðsta samkoma Bændasamtaka Íslands er Búnaðarþing. Í ár stóð það yfir frá fimmtu...

Stjörnuspá 21. mars - 11.  apríl
Líf og starf 21. mars 2024

Stjörnuspá 21. mars - 11. apríl

Vatnsberinn hefur lengi verið að velta því fyrir sér að flytja sig um set og jaf...

Félagsskapur eldri borgara
Líf og starf 19. mars 2024

Félagsskapur eldri borgara

Stofnfundur Félags eldri borgara í Hvalfjarðarsveit var haldinn sunnudaginn 11. ...

Áframhaldandi búseta talin möguleg
Líf og starf 13. mars 2024

Áframhaldandi búseta talin möguleg

Við Langanesströnd sem liggur að botni Bakkaflóa stendur Bakkafjörður ásamt bæði...

Kirkjugarðsklúbburinn
Líf og starf 12. mars 2024

Kirkjugarðsklúbburinn

Halaleikhópurinn víðfrægi tók að sér verkið Kirkjugarðsklúbbinn eftir Ivan Mench...

Bændamótmæli á Íslandi?
Líf og starf 11. mars 2024

Bændamótmæli á Íslandi?

Mótmæli bænda í Evrópu hafa verið í fréttum undanfarin misseri þar sem þeir vald...

Stjörnuspá 7. mars - 21. mars
Líf og starf 8. mars 2024

Stjörnuspá 7. mars - 21. mars

Vatnsberinn hefur alla burði til þess að koma í framkvæmd þeim hugmyndum sem eru...

Lundi
Líf og starf 6. mars 2024

Lundi

Lundi er algengasti fuglinn okkar og jafnframt einn af okkar einkennisfuglum. Ha...