Stuðningsgreiðslur í landbúnaði og tollvernd

Talsvert hefur verið fjallað um aukinn innflutning landbúnaðarvara á sama tíma og framleiðsla innlendra landbúnaðarvara hefur átt í vök að verjast. Það er því ekki úr vegi að rýna í opinberan stuðning við landbúnaðarfram- leiðslu á Íslandi í samanburði við þær þjóðir sem við berum okkur helst saman við sem og tollverndina.

OECD (Efnahags- og framfarastofnunin) er alþjóðlegt samstarf 38 aðildarríkja, þar á meðal Íslands. Stofnunin safnar saman og ber saman töluleg gögn og gefur út ítarlegar greiningarskýrslur sem eru leiðbeinandi fyrir aðildarlönd.

Í nýlegri skýrslu OECD um landbúnað er áhugavert að rýna hvernig stuðningsgreiðslur til landbúnaðarframleiðenda hafa þróast undanfarin ár. Í skýrslunni eru fjárhæðir samræmdar fyrir öll lönd í bandaríkjadollurum (USD). Ef við skoðum þróun stuðningsgreiðslna til landbúnaðarframleiðenda á Íslandi, í Noregi, Sviss og Evrópusambandinu má sjá að breyting á fjárhæðum sveiflast nokkuð milli ára en sé horft til tímabilsins frá 2016 til 2024, þá hækkuðu stuðningsgreiðslur mest í Noregi, eða um 35%. Fyrir sama tímabil hækkuðu stuðningsgreiðslur til landbúnaðarframleiðenda um 16% í Sviss, 12% á Íslandi en einungis 4% í Evrópusambandinu.

Auk beinna stuðningsgreiðslna til landbúnaðarframleiðenda tekur OECD einnig saman svokallaðan markaðsverndarstuðning sem er aðallega í formi tolla. OECD reiknar markaðsverndarstuðninginn með því að bera saman verð til bænda miðað við heimsmarkaðsverð og margfalda muninn á því með framleiddu magni innanlands. Þannig reiknaði OECD að markaðsverndarstuðningur sem hlutfall af heildarstuðningi til landbúnaðarframleiðenda væri 45% á Íslandi fyrir tímabilið 2022 til 2024 en 27% fyrir sama tímabil í Noregi, 44% í Sviss og 23% í Evrópusambandinu.

Á sama tíma og áhugavert er að skoða tölfræði OECD er óumdeilt að tollvernd fyrir íslenskar landbúnaðarafurðir hefur rýrnað verulega undanfarin ár.

Tollkvótar hafa verið auknir þar sem stöðugt hefur verið aukið það magn sem heimilt er að flytja inn tollfrjálsar landbúnaðarvörur frá Evrópusambandinu (ESB). Sem dæmi þá má nú flytja ríflega eitt þúsund tonn tollfrjálst af alifuglakjöti frá ESB, um sjö hundruð tonn bæði af nautakjöti og svínakjöti og ríflega sex hundruð tonn af osti. Þrátt fyrir það hefur innflutningur á þessum landbúnaðarvörum aukist það mikið undanfarin ár að flutt hefur verið inn talsvert umfram heimilaða tollkvóta. Þannig var flutt inn um 40% umfram tollkvóta af alifuglakjöti árið 2024, 41% af nautakjöti, 46% af svínakjöti og 66% af osti.

Tollar á kjöt og osta er annars vegar prósentutollur á innflutningsverð og hins vegar magntollur, þ.e. fast verð á hvert kíló. Samkvæmt samningi við ESB hefur magntollur ekki tekið almennum verðlagsbreytingum.

Þannig var til dæmis magntollur á nautahryggvöðva 1.087 kr. árið 1995 og hefði miðað við breytingar á vísitölu neysluverðs verið kominn í 3.938 kr. árið 2024. Magntollur á nautahryggvöðva er nú hins vegar 652 kr., þar sem að samið var við ESB um 40% almenna tollalækkun á kjöt í janúar 2007. Tollalækkunin náði einnig til lækkunar á prósentutolli, þannig að í stað 30% prósentutolls á innflutningsverð áður, þá er prósentutollur á kjöt nú 18%. Ef við skoðum magntoll á lambalærisvöðva, þá var hann 883 kr. árið 1995 en er nú 530 kr. Magntollur á svínalærisvöðva var 1.022 kr. árið 1995 en er nú 613 kr. og magntollur á fyrst úrbeinað kjúklingakjöt var 900 kr. árið 1995 en er nú 540 kr.

Þá var magntollur á fullunnin ost 430 kr. árið 1995 og hefði miðað við almenna vísitöluhækkun verið kominn í 1.558 kr. en er nú 798 kr.