Hefur opinber stuðningur við bændur skilað sér?

Meginstoðir íslenska landbúnaðarkerfisins sem ætlað er að tryggja fæðuöryggi landsins er annars vegar óbeinn stuðningur í formi tollverndar og hins vegar beinn greiðslustuðningur til bænda sem búvörusamningar kveða á um. Ýmis álitaefni hafa komið upp varðandi búvörusamningana sem eru nú í endurskoðun og gilda til 2026.

Núverandi búvörusamningar gilda til ársins 2026 og hefur verið kallað eftir auknu fjármagni í samningana þar sem m.a. hefur verið bent á að samkvæmt búvörulögum eigi ávallt að tryggja nægjanlegt vöruframboð við breytilegar aðstæður í landinu og að kjör þeirra sem landbúnað stunda skulu vera í samræmi við kjör sambærilegra stétta.

Bændur hafa bent á versnandi afkomu sem hefur m.a. bitnað á eðlilegri endurnýjun fjárfestinga en á undanförnum tíu árum hefur opinber stuðningur við landbúnað dregist saman, bæði í formi minni tollverndar sem og minni stuðnings samkvæmt fjárlögum.

Samþykkt fjárlög til búvörusamninga námu um 18,4 milljörðum króna árið 2024 og skiptust greiðslur þannig að um 49% fór til nautgripasamnings, um 36% til sauðfjársamnings, 10% í rammasamning og 6% í garðyrkjusamning

Ákveðnar hagræðingarkröfur til bænda gilda í núgildandi búvörusamningum en bændur hafa á móti kallað eftir auknum fyrirsjáanleika í samningunum, svo sem bætta tryggingavernd þegar kemur að óvæntum áföllum. Annar þáttur sem auka á fyrirsjáanleika í núgildandi búvörusamningum eru ákvæði um verðtryggingu sem eiga að tryggja að fjárhæðir séu leiðréttar með hliðsjón af breytingu á vísitölu neysluverðs. Að mati Bændasamtakanna hafa þær leiðréttingar hins vegar ekki skilað sér að fullu. Þegar teknar eru saman þær fjárhæðir sem út af standa þá vantar ríflega 3,7 milljarða króna fyrir tímabilið 2017 til 2024 til að verðlagsbætur hafi verið leiðréttar samkvæmt ákvæðum núgildandi búvörusamninga.

Það er því ljóst að bændur telja sig eiga talsvert inni í samtölum við stjórnvöld þegar kemur að endurnýjun búvörusamninga.