Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 9 mánaða.
Á blóðhegg verða blómin fagurbleik.
Á blóðhegg verða blómin fagurbleik.
Mynd / Pétur Halldórsson
Á faglegum nótum 30. maí 2023

Heggur (Prunus padus)

Höfundur: Pétur Halldórsson

Heggur er blómstrandi tré af rósaætt og náskyldur kirsuberjatrjám. Í raun má segja að heggur sé beinlínis kirsuberjatré enda ættkvíslarheitið það sama.

Gallinn við kirsuberin á heggnum er þó sá að aldinið utan á fræhylkinu eða steininum er mjög lítið. Því eru þessi ber ekki þægileg undir tönn. Þau eru raunar líka beiskari en þau kirsuber sem vinsælust eru til átu enda hefur heggur ekki verið kynbættur með bragðgæði berjanna í huga.

Aðra kosti hefur heggur hins vegar marga. Hann er hraðvaxta fyrstu árin en fer þó snemma að blómstra og þá dregur úr hæðarvextinum. Á haustin prýðist hann svörtum berjum. Hérlendis ætti heggur að geta náð að minnsta kosti tíu metra hæð ef honum er leyft að vaxa upp sem einstofna tré. Gjarnan er hins vegar sóst eftir því að heggur breiði úr sér sem stór, margstofna runni frekar en tré enda verður blómskrúðið meira eftir því sem plantan er marggreindari og víðfeðmari.

Heggur er nefnilega mjög blómviljugur og gjarnan blómstrar hann ríkulega á hverju ári. Tegundin á uppruna sinn á breiðu belti frá Mið- og Norður- Evrópu austur til Asíu allt til Kína, Kóreu og Japans. Hann er jafnvel að finna á afmörkuðum svæðum í Suður-Evrópu og Norður-Afríku, í Himalajafjöllum og víðar. Hérlendis þrífst hann vel og er mjög harðgerður ef ræktuð eru kvæmi frá t.d. Norður-Noregi. Suðlægari kvæmi henta einkum á sunnanverðu landinu. Heggur þarf þó alltaf rakan og frjósaman jarðveg til að þrífast vel.

Hvít blóm á venjulegum hegg.

Á Íslandi hefur heggur lengi verið notaður í garðrækt en tvímælalaust má mæla með aukinni ræktun hans í stálpuðum skógum, einkum til fegrunar á skógarjöðrum, við vegi og heimreiðar, í rjóðrum og við áningarstaði í skógum. Þar nýtur hann sambýlis við aðrar trjátegundir. Rétt er að velja honum sólríka staði þar sem hann er líklegastur til að blómstra vel. Og jafnvel þótt okkur mennina langi ekki í berin af honum gæða fuglar sér á þeim og þannig styður heggur við fuglalífið í skóginum og nágrenni hans. Auk þess að gróðursetja hegg sem stök tré í bland við aðrar tegundir er ekki er úr vegi að gróðuretja hann í lundum í frjósömu landi. Hann þolir vel vindálag og frost á óheppilegum tímum.

Blóðheggur er rauðblaða afbrigði af hegg sem fannst í gróðrarstöðinni Fagerhult í Smálöndunum í Svíþjóð snemma á síðustu öld. Allur blóðheggur er væntanlega kominn af því eina tré. Rauði liturinn stafar af stökkbreytingu í genamengi trésins en kemur líka fram í blómum hans sem hafa tilkomumikinn bleikan lit. Blóðheggur hefur talsvert verið ræktaður hérlendis og er ekki síður harðger en sá græni. Meindýr virðast jafnvel hafa heldur minni lyst á honum en venjulegum grænum hegg. Ekki er að sjá að rauði liturinn hamli vexti blóðheggs miðað við grænan hegg. Til veikleika tegundarinnar má helst telja hættu á kali hjá suðlægum kvæmum og stundum herjar á hann sveppsjúkdómur sem kemur í veg fyrir eðlilegan þroska berja. Tjón af völdum meindýra er sjaldan verulegt.

Margir lesendur kannast ef til vill líka við annan rauðleitan hegg, svokallaðan virginíuhegg. Hann er reyndar stökkbreytt afbrigði annarrar heggtegundar norður- amerískrar, Prunus virginiana. Á rauðum virginíuhegg vaxa blöðin út græn á litinn en verða smám saman rauð. Eftir því sem líður á sumarið og nývöxtur minnkar dregur úr hlutfalli grænna blaða og tréð verður æ rauðara á litinn. Liturinn á rauðum virginíuhegg er enn dýpri og tilkomumeiri en á blóðhegg, sérstaklega þar sem hann nýtur vel sólar.

Óhætt er að mæla með aukinni ræktun á hegg vítt og breitt um landið, bæði í görðum og skógum, hvort sem liturinn er grænn eða rauður. Þótt hann verði hins vegar seint til timburnytja að ráði, er viðurinn bæði harður og oft með fagurlitaðan kjarna og því gætu eldri tré gefið spennandi efnivið til minni háttar smíða og handverksiðju.

„Spjallað“ við kýr
Á faglegum nótum 9. janúar 2023

„Spjallað“ við kýr

Atferli, hegðun, útlit og ástand nautgripa getur gefið gríðarlega mikilvægar upp...

Skógarbændur og Bændasamtök Íslands
Á faglegum nótum 5. janúar 2023

Skógarbændur og Bændasamtök Íslands

Á aðalfundi Landssambands skógareigenda (LSE) sem haldinn var í Borgarnesi í maí...

Lífræn framleiðsla – nú er lag
Á faglegum nótum 5. janúar 2023

Lífræn framleiðsla – nú er lag

Á undanförnum árum hefur VOR látið til sín taka með ýmsum hætti til að hvetja ti...

Eitur á alltaf að vera síðasta úrræðið
Á faglegum nótum 3. janúar 2023

Eitur á alltaf að vera síðasta úrræðið

Meindýr eru skaðvaldar í garð- og skógrækt og óvelkomnir gestir sem flestir vild...

Ýmsir vankantar við smíði nýju norrænu næringarráðanna
Á faglegum nótum 2. janúar 2023

Ýmsir vankantar við smíði nýju norrænu næringarráðanna

Vinna við norrænu næringarráðin (NNR), sem Norræna ráðherra­nefndin heldur utan ...

Um niðurstöður lambadóma haustið 2022
Á faglegum nótum 30. desember 2022

Um niðurstöður lambadóma haustið 2022

Í heildina var útkoma lamba í haust góð. Meðalfallþungi á landinu var 16,6 kg og...

Lífrænn úrgangur: höfuðverkur eða tækifæri?
Á faglegum nótum 28. desember 2022

Lífrænn úrgangur: höfuðverkur eða tækifæri?

Hér á landi fellur til gríðarlegt magn af lífrænum úrgangi á öllum stigum samfél...

Skýrsluhald – heimarétt WorldFengs
Á faglegum nótum 27. desember 2022

Skýrsluhald – heimarétt WorldFengs

Nú þegar líður að áramótum og allir eru búnir að skila haustskýrslu til matvælar...