Verklag og forgangsröðun

Í þessu fyrsta tölublaði Bændablaðsins árið 2023 má finna sögu bænda á Suðurlandi sem segja farir sínar ekki sléttar í samskiptum við Matvælastofnun (MAST). Ákvörðun um að veita þeim Ragnari og Hrafnhildi, bændum á Litla- Ármóti, ekki undanþágu, því þau notuðust við eyrnamerki á nautgrip sem MAST taldi ekki samræmast reglugerð, dró dilk á eftir sér. Sú túlkun, að eyrnamerkin væru svo ótæk að fleygja þurfti heilum nautsskrokk í flýti, kom bændunum að óvörum. Þau reyndu að bregðast fljótt við og finna lausnir en MAST stóð keik við ákvörðun sína og úr varð ellefu mánaða langt málaferli. Ákvörðun MAST hefur nú verið úrskurðuð ógild hjá matvælaráðuneytinu og geta bændurnir nú sótt skaðabætur. Fleiri slík mál eru í ferli.

Að tryggja uppruna matvæla er tilgangur reglugerðar um merkingu búfjár og sýnt þótti að þrátt fyrir að téður nautgripur hafi verið merktur með handskrifuðu gripanúmeri, léki enginn vafi á uppruna hans. Þykir því furðulegt að MAST skyldi bera fyrir sig túlkun sína á sömu reglugerð og ganga langt í rökræðum um óafmáanleika prentstafa. Tilgangurinn helgaði ekki meðalið.

Meðan á merkingarmálaferlunum stóð, með tilheyrandi notkun á tíma og fjármunum stofnunarinnar, komst upp um stórfellt dýraníð í Borgarfirði.
Áhyggjufullir íbúar sögðust hafa sent ábendingar gegnum tilkynningahnapp vefsíðu MAST þegar þeir urðu varir við illa meðferð á hrossum í hesthúsi í Borgarnesi. Þessar ábendingar finnast hvergi, þeir sem þær sendu fengu engar staðfestingar á tilkynningum sínum og MAST virðist ekki hafa móttekið ákall um aðgerðir fyrr en málið komst í hámæli í fjölmiðlum.

Stofnunin hefur verið gagnrýnd harðlega fyrir seinlæti í þessu stóra máli. Talsmenn hennar hafa gefið út að hún fylgi útgefnu verklagi við eftirlit, eftirfylgni, beitingu þvingana og refsinga samkvæmt lögum og reglugerðum og að hún hafi gert það í þessu máli. Þetta er jú ríkisstofnun, sem verður að fylgja þeim verklagsreglum sem þeim er sett í hvívetna.

„Ég hef svolítið verið að reyna að skilja starfsemi Matvælastofnunar en margt er þar sem er erfitt að átta sig á. Ef maður spyr hvort Matvælastofnun hafi nægilegar valdheimildir til að bregðast við í dýraverndarmálum þá eru svörin jafn mörg og ólík og fólkið sem maður talar við. Sama á við um það hvort Matvælastofnun vanti fjármuni til að ráða fleira fólk, þá eru svörin annaðhvort að það vanti ekki fólk eða að það sé svo mikið að gera að fólkið nái ekki að sinna verkefnunum,“ segir Hilmar Vilberg Gylfason lögfræðingur hér í blaðinu.

Yfirstandandi úttekt Ríkisendurskoðunar á störfum MAST mun vonandi leiða í ljós hvort og þá hvar potturinn sé brotinn í starfsemi og verklagi stofnunarinnar. Þarf MAST skýrari valdheimildir og verkferla til að bregðast fumlaust við þegar viðamikil dýraverndarmál eru annars vegar? Þarf betri og skýrari tilgang þeirra reglugerða sem farið er eftir? Þarf aukinn mannafla inn í þessa mikilvægu stofnun?

Eitthvað þarf að bæta, því á meðan stofnunin gekk hart fram í máli sem virðist þó nokkuð borðleggjandi þegar í það er rýnt, þá endurspeglast ákveðin vangeta í svifaseinum viðbrögðum þegar stærra og viðameira mál er annars vegar.