Stuðningskerfi framtíðar

Núverandi búvörusamningar gilda til og með 31. desember 2026. Því ætti nýtt stuðningskerfi í landbúnaði að taka við frá og með 1. janúar 2027.

Í bókun við endurskoðun búvörusamninga í byrjun árs kemur fram að samningsaðilar séu sammála um að hefja þegar samtal um starfsumhverfi landbúnaðar í heild sinni til framtíðar.

Núverandi stuðningskerfi landbúnaðarins byggir á þremur meginstoðum; framleiðslustuðningi, markaðsaðgerðum og tollvernd. Megnið af framleiðslustuðningnum og markaðsaðgerðum er skilgreint í búvörusamningunum sem skipt er í fjóra hluta: Samning um starfsskilyrði nautgriparæktarinnar, samning um starfsskilyrði sauðfjárræktar, samning um starfsskilyrði framleiðenda garðyrkjuafurða og rammasamning um almenn starfsskilyrði landbúnaðarins.

Margt áhugavert er dregið fram í skýrslu um stuðningskerfi íslensks landbúnaðar sem Landbúnaðarháskólinn vann að beiðni matvælaráðuneytisins og kom út í mars. Þar er nefnt að búgreinatenging í stuðningskerfinu hér á landi sé mjög mikil.

Þannig er megnið af stuðningsgreiðslum á grundvelli búvörusamninga eyrnamerkt tilteknum framleiðslugreinum, um 48 prósent nautgriparækt, um 36 prósent fara til sauðfjárbænda og um sex prósent í garðyrkjuframleiðslu. Eftir standa tíu prósent af ýmsum stuðningi sem aðrir, auk sauðfjár- og nautgripabænda og garðyrkjuframleiðenda, hafa aðgang að, svo sem landgreiðslur, leiðbeiningarþjónusta og þróunarfé.

Fjárfestingastuðningur, sem er 2,7 prósent af heildinni, er bundinn við nautgripa- og sauðfjárrækt og stuðningur til nýliða reiknast sem minna en eitt prósent af heildarstuðningskerfi landbúnaðar. Skýrsluhöfundar leggja til að meirihluti landbúnaðarstuðnings framtíðarinnar verði ekki bundinn við framleiðslu á einstökum landbúnaðarafurðum, heldur frekar tengdur skilgreindum aðgerðum sem stuðla að uppfyllingu stefnumörkunar stjórnvalda. Þá vilja höfundar að framlög í fjárfestinga- og nýliðunarstuðning verði stóraukin, en um þessa tvo þætti í stuðningskerfinu er fjallað í þessu tölublaði.

Þar sem framleiðslustuðningur er ekki fyrir hendi treysta búgreinar alfarið á markaðsaðgerðir, sem eru í formi tollverndar. Sá stuðningur hefur rýrnað verulega, er orðinn vanburða með öllu og í skýrslunni er sagt að fyrirkomulag tollverndar sé ekki beint tengt við aðra hluta stuðningskerfisins. Lagt er til að mótuð verði skýr stefna um hvernig tollvernd tengist öðrum landbúnaðarstuðningi, bæði hvað varðar umfang og upphæðir.

Á meðan sú stefna er mótuð þurfa þær búgreinar sem njóta eingöngu stuðnings með tollvernd að búa við bitlaust kerfi og skakka samkeppnisstöðu. Við það lækkar hlutfall innlendrar matvælaframleiðslu og sjálfsaflahlutdeild þjóðarinnar minnkar. Það sýnir sig einna helst í tölum um framleiðslu og sölu þessara vara. Sala á alifugla- og svínakjöti hefur aukist ár frá ári en framleiðslan staðið í stað. Þó eru hér góðar aðstæður fyrir slíka framleiðslu og framleiðsluvilji bænda fyrir hendi.

En fjármagn skortir og núverandi stuðningskerfi í landbúnaði gerir ekki ráð fyrir að svína-, alifugla-, eggja-, hrossa- eða garðyrkjubændur þurfi á opinberum fjárfestingastyrkjum að halda. Því vantar hvata í kerfið