Jarðvegsdagurinn 2025

Á síðustu árum hefur umræðan um jarðveg aukist talsvert. Við erum loksins að átta okkur á hvað heilbrigður jarðvegur er mikilvægur fyrir vistkerfin okkar og samfélagið í heild. Ég geri mér þó grein fyrir því að flestir lesendur séu meðvitaðir um mikilvægi jarðvegs, en til að undirstrika það enn frekar og í tilefni Alþjóðlega jarðvegsdagsins, skulum við ímynda okkur heim án jarðvegs.

Hugsum saman … Hvar myndu húsin okkar standa? Kannski ofan á bergi eða í hrauni. Við myndum líklegast finna nýja hönnun og byggingarleiðir. Hvaðan fengjum við vatnið okkar? Frá jöklum, vötnum og ám, en vatnið væri ekki lengur hreint þar sem jarðvegurinn síar frá mengunarefni ... Ekkert vatn myndi koma úr grunnvatnslónum … Hmm, við myndum þurfa að spara vatn, 96% af drykkjarvatninu okkar í dag kemur jú þaðan! Hvert færum við til að stunda tómstundir og afþreyingu? Það væri ef til vill hægt að ganga á fjöll (ber bergfjöll) og jökla, og fara í kajakferðir á vötn og ár. Hvergi væru skógar, votlendi, mólendi né graslendi, þannig að það væri t.d. ekki hægt að fara í berjamó. Bústaðurinn væri svolítið berskjaldaður fyrir veðrum og vindum, hvorki tré né gróður um kring. En, jæja, það væri enn þá hægt að fara í verslunarmiðstöðina, á bókasafnið að lesa plast- en ekki pappírs-bækur (munið, engin tré), og fara í bíó. Ég ímynda mér að Flyover Iceland yrði enn vinsælla en það er í dag! En … hvað myndum við eiginlega borða? Við myndum ekki finna hamborgara, grænmeti, eða vín. Ég ímynda mér að við myndum byrja að framleiða pöddur á rannsóknarstofum, en við gætum aðeins soðið þær og ekki djúpsteikt, þar sem það krefst olíu og hveitis. Í fullri hreinskilni, við myndum líklega deyja út, eins og flestar aðrar tegundir, þar sem 95% af matnum okkar á uppruna sinn í jarðveginum.

Þema jarðvegsdagsins í ár er „Heilbrigður jarðvegur fyrir heilbrigðar borgir“. Ný hollensk skýrsla bendir á að „heilbrigð borg byrjar á jarðveginum“. Í dag veldur ísig (e. infiltration) í borgum sérstökum áhyggjum þar sem úrkoman hefur aukist og fleiri öfgakennd úrkomutilvik í heiminum eiga sér stað. Úrkoma hefur aukist um 100–200 mm/ ár á Íslandi á síðastliðnum árum, samkvæmt Veðurstofu Íslands, og hlýnun á Íslandi verður meiri að vetri til en á sumrin, sem mun auka úrkomu enn frekar. Jarðvegur birkiskóga og heilbrigðra mólenda getur ráðið við þetta úrkomumagn og nær að halda ísigi jöfnu allt árið um kring. Hins vegar eru borgir eins og Reykjavík með fá heilbrigð græn svæði sem ná að sía til sín þetta úrkomumagn. Það er vandamál. Grænu svæði borgarinnar eru oft illa farin og rofin. Líffræðilegur fjölbreytileiki er lágur og jarðvegurinn ekki heilbrigður. Það er því lykilatriði að gera umbætur og fjölga svæðum með heilbrigðan jarðveg í borgarlandslaginu. Allt til að minnka líkurnar á flóðum og bæta umhverfið okkar.

Ég vona að mér hafi tekist að útskýra að líf án jarðvegs er ekkert líf. Samkvæmt Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna er jarðvegurinn aðsetur næstum 59% tegunda jarðar. Á sama tíma erum við öll háð honum. Jarðvegur er grunnur lífsins.