Áburðarnotkun rokkar frá 3 grömmum og upp í tæp 35 tonn á hektara

Tilbúinnn áburður hefur leikið stórt hlut­verk við að auka upp­skeru bænda, einkum í kornrækt í gegn­um árin, og ekki er að sjá neinar breytingar á þeirri stöðu samkvæmt spá Matvæla- og land­búnaðar­stofnunar Sameinuðu þjóðanna (FAO). Hins vegar hefur framleiðsla og eftirspurn verið nokkuð rokkandi samkvæmt tölum sem byggðar eru á gögnum Alþjóðabankans en athyglisvert hversu áburðarnotkun á hvern ræktaðan hektara er afar mismun­andi eftir löndum.

Samkvæmt spá FAO er búist við að notkun á tilbúnum áburði í heiminum haldi áfram að aukast, en hún var 292.429.000 tonn árið 2016 og var áætluð 315.973.000 tonn á árinu 2021 og 318.652.000 tonn á árinu 2022. Þarna er um tilbúinn áburð að ræða (N+P2O5+K2O) sem framleiddur er úr ammoníaki (N), fosfatsýru (P2O5) og matarsóda eða pottösku K2O.

Helstu framleiðsluþjóðir á tilbúnum áburði eru Kína, Indland og Bandaríkin. Búist er við að áburðarverð á heimsvísu verði nánast óbreytt á árinu 2021 miðað við meðalverð á síðasta ári. Það getur þó oltið nokkuð á framvindu COVID-19.

Samkvæmt gögnum sem byggð eru á tölum Alþjóðabankans var meðalnotkun af tilbúnum áburði að meðaltali á hektara ræktaðs lands í heiminum 107,6 kg árið 2002. Árið 2007 var þessi tala komin í 126,2 kg á hektara. Eftir smá niðursveiflu á árunum 2008 og 2009 rauk notkunin upp í tæp 136 kg á hektara á árinu 2011 og var komin í rúmlega 140 kg á hektara árið 2016. Í flestum ríkjum sem úttekt bankans nær yfir hefur áburðarnotkunin verið að aukast.

Þetta kort sýnir áburðarnotkun eftir löndum á árinu 2016. Síðan hefur áburðarnotkun aukist í fjölmörgum löndum, en dregist saman á Íslandi og í Finnlandi.

Frá 4 grömmum og upp í tæp 35 tonn á hektara

Gríðarlegt misvægi er í notkun einstakra þjóð á tilbúnum áburði, eða frá 4 gömmum á hektara í Nígeríu á árinu 2016 og upp í 30,2 tonn á hektara í Singapúr. Á árinu 2019 var Mið-Afríkulýðveldið í neðsta sæti með 3 grömm á hektara en Singapúr var komið upp í 34,7 tonn árið 2019. Þar er notkunin jafnframt margfalt meiri en hjá Katar, sem er með næstmesta notkun, eða 6,7 tonn á hektara 2016 og tæp 7,5 kg árið 2019.

Notkunin í Singapúr hefur verið gríðarlega sveiflukennd frá 2005 og erfitt að átta sig á hvað veldur eða hversu áreiðanlegar þessar tölur eru. Þannig var notkunin þar rúm 13,7 tonn á hektara árið 2005, rúm 3 tonn árið 2010, rúm 4 tonn árið 2011, rúm 14,2 tonn árið 2012 og rúm 14,4 tonn árið 2013. Þá hrapaði notkunin niður í rúmlega 1 tonn á hektara árið 2014, en rauk svo upp í rúm 33 tonn árið 2015 og fór svo í rúm 30 tonn árið 2016 og 34,7 tonn árið 2019. Á fimm árum hafði áburðarnotkunin þar í landi að meðaltali aukist um 101,2%.

Kúveit var í þriðja sæti árið 2019 með tæp 3,9 tonn á hektara, Malasía í fjórða sæti með tæp 1,8 tonn og Nýja-Sjáland var þá í fimmta sæti með rúm 1,7 tonn á hektara.

Frændur okkar Írar virðast líka hafa notað hressilega mikið af áburði samkvæmt tölum Alþjóðabankans. Þar voru þeir í sjöunda sæti með rúmlega 1,2 tonn á hektara að meðaltali á árinu 2016 og voru komnir upp í sjötta sæti árið 2019 með rétt tæplega 1,4 tonn á hektara.

Margir hefðu eflaust talið að Kínverjar skoruðu hátt á listanum, en Kína var þó aðeins í þrettánda sæti árið 2016 með rúmlega 503 kg á hektara, en datt niður um eitt sæti árið 2019, en samt með meira áburðarmagn, eða 519 kg á hektara.

Norðmenn nota mestan áburð af Norðurlandaþjóðunum

Noregur er í fertugasta sæti árið 2016 með tæp 204 kg á hektara, en var dottið niður í 44. sæti árið 2019 með sama magn, eða 204 kg á hektara. Það þýðir aukningu á fimm ára tímabili um 1%.

Margar Evrópuþjóðir eru þar fyrir ofan. Fast á eftir Noregi komu Sádi-Arabía með tæp 200 kg á hektara árið 2019. Portúgal var þá með 199 kg og Þýskaland með 198 kg á hektara, sem eru svipaðar tölur og 2016.

Ísland var í fertugasta og sjöunda sæti árið 2016 með 181,5 kg á hektara, en var dottið niður í 52. sæti árið 2019 með 180 kg á hektara. Áburðarnotkun hafði að jafnaði heldur verið að aukast á Íslandi frá 2005 en hefur samt verið breytileg milli ára. Þannig var hún ansi mikil árið 2014, eða 201,7 kg á hektara. Á fimm ára tímabili frá 2014 til 2019 dróst áburðarnotkunin þó saman á Íslandi, eða að meðaltali um 2,2%.

Þá var Danmörk í 70. sæti árið 2016 með 131,1 kg á hektara, en var í 73. sæti 2019 með 134,2 kg á hektara. Þar var 2,2% aukning á fimm árum. Svíþjóð er í 87. sæti árið 2016 með 96,3 kg en var komið niður í 90. sæti 2019, þrátt fyrir að hafa aukið við sig í 98,1 kg á hektara.

Finnland er með minnstu áburðarnotkun Norðurlandaþjóðanna og var í 94. sæti árið 2016 með 80,5 kg að meðaltali á hektara, en var komið í 102. sæti með 71,8 kg á hektara árið 2019. Líkt og á Íslandi dróst áburðarnotkunin saman í Finnlandi á fimm ára tímabili, eða um 3,5%.

Bandaríkin með mun minni áburðarnotkun en Norðurlandaþjóðirnar

Athygli vekur að Bandaríkin eru talsvert langt á eftir okkur Íslend­ingum, eða í 64. sæti árið 2016 með 138,6 kg á hektara og höfðu fallið niður í 67. sæti árið 2019 þrátt fyrir aukna notkun, eða 142,8 kg á hektara.

Rússar ekki stórtækir í áburðarnotkun

Stærsta land heims skorar ekki ýkja hátt í áburðarnotkun á heimsvísu og má því væntanlega telja nokkuð vistvænt hvað það varðar. Þannig var Rússland í 126. sæti með 18,5 kg á hektara á árinu 2016 og var komið niður í 131. sæti árið 2019 með nánast sama áburðarmagn, eða tæp 18,8 kg á hektara.

Mikil áburðarnotkun skapar ójafnvægi í náttúrunni

Hefur mikil áburðargjöf leitt til spurninga um ofnýtingu og niðurbrots lands og mengunar áburðarefna út í grunnvatn, ár, stöðuvötn og innhöf. Þörungablómi á grunnsævi og í stöðuvötnum er t.d. vaxandi vandamál. Þá er ljóst að með mjög mikilli áburðarnotkun hættir landbúnaður að vera sjálfbær.

Annar vandi við aukna áburðar­framleiðslu er notkun jarð­efna­eldsneytis við framleiðsl­una með tilheyrandi losun gróður­húsa­lofttegunda. Nú er hins vegar farið að leggja meiri áherslu á notkun endurnýjanlegra orkugjafa við áburðarframleiðsluna.

Stóraukin vetnisframleiðsla gæti mögulega lækkað áburðarverð

Vandinn við áburðarframleiðsluna hefur verið að framboð efna sem til þarf hefur vart haldist í hendur við eftirspurnina. Á þessu er að verða töluverð breyting, m.a. með gríðarlegum áformum um aukna vetnisframleiðslu víða um heim sem er forsendan fyrir aukinni ammoníaksframleiðslu. Ástæðan fyrir auknum áherslum á vetnisframleiðslu er þó ekki síst hugmyndir um að stórauka notkun vetnis sem orkugjafa í þungaflutningum. Það ætti að geta leitt til lækkunar á áburðarverði þegar fram í sækir sem leiðir þá líklega til aukinnar notkunar.

Reyndar lækkaði verð á til­búnum áburði (NPK) á síðasta ári samkvæmt tölum Alþjóðabankans. Ástæðan var að verulegum hluta rakin til COVID-19 faraldursins og lækkunar á eldsneytisverði sem fór reyndar að hækka umtalsvert í árslok. Þá var faraldurinn líka talinn leiða til minni eftirspurnar eftir áburði og samdráttar í framleiðslu matvæla sem geti farið að ógna fæðuöryggi þjóða heims. Um leið er talað um matvælasóun þar sem um þriðjungur matvælaframleiðslu heimsins ýmist eyðileggst eða er hent.