Einstakt „sjálfbært“ og vistvænt salerni sem endurnýtir úrganginn
Úrgangur frá mönnum, eða saur og hland, kallar á úrlausnir við að losa sig við það sem menn almennt líta á sem viðbjóð. Í þessum úrgangi geta þó líka falist mikil verðmæti, m.a. fyrir ræktun nytjaplantna. Hann má einnig nota sem orkulind, m.a. við matseld.
Eigi að síður er þessi úrgangur víðast hvar til vandræða og veldur m.a. mikilli mengun á dýrmætu drykkjarvatni. Þá eru opnar skólplagnir uppspretta alvarlegra sjúkdóma víða um lönd.
Í síðasta Bændablaði var frétt sem vakti mikla athygli um aðferð sem norska fyrirtækið Hias hefur þróað með svokallaðri Cambi-aðferð við að dauðhreinsa og endurnýta mannasaur sem áburð. Hans Emil Glestad, efnafræðingur hjá Hias, segir að unninn mannasaur sé fyrirtaks áburður og innihaldi mikið af fosfór. Það er einmitt efni sem bændur eru að kaupa í stórum stíl í formi tilbúins áburðar. Hafa norskir bændur tekið þessum tilraunum Hias fagnandi.
Um allan heim hafa menn miklar áhyggjur af sívaxandi mengun umhverfisins. Úrgangur frá mönnum er þar á meðal og sendi heilbrigðisstofnun Sameinuðu þjóðanna m.a. frá sér leiðsögn árið 2006 um hvernig hægt væri að nýta mannasaur með öruggum hætti. Nýting mannasaurs til áburðar er svo sem engin nýlunda, því hann hefur hefur víða verið nýttur á ýmsa vegu um langan aldur.
Sólorkudrifið salerni og framleiðsla arinkubba
Ekki ómerkari maður en Bill Gates, stofnandi tölvu- og hugbúnaðarveldisins Microsoft hefur látið sig saurmálin varða í gegnum Gates-stofnunina, eða Bill & Melinda Gates Foundation. Einkunnarorð stofnunarinnar eru „Allt líf hefur jafnmikið gildi“. Segjast þau, á heimasíðu stofnunarinnar, trúa því að með því að láta fólk fá réttu verkfærin í hendur til að auka heilbrigði og tryggja uppbyggilegt líf, þá geti þau hjálpað fólki til að hjálpa sér sjálft út úr fátækt.
Árið 2012 verðlaunaði Bill & Melinda Gates Foundation stofnunina RTI international með 1,3 milljóna dollara framlagi til að búa til frumgerð af vatnslausu salerni, sem meðhöndlar og endurvinnur saur og hland. Var það hluti af samkeppni sem hafði það að markmiði að draga fram nýjar hugmyndir varðandi úrlausnir við að meðhöndla úrgang frá mannfólkinu. Auk RTI hlutu þrjár aðrar stofnanir styrki fyrir sínar lausnir. Var heildar verðlaunaféð til stofnananna fjögurra samtals upp á 3,4 milljónir dollara. Hafa flestar þessar stofnanir síðan gengið til liðs við RTI.
RTI hóf þetta verkefni þó í raun í september 2012 með það að markmiði að ljúka hönnunarvinnunni í nóvember 2013. Fyrsta hugmyndin gekk út á að skilja þvag og saur og þurrka síðan saurinn sem eytt var með bruna. Úr hitanum sem þar fékkst var framleitt rafmagn til að knýja snigla og annan búnað klósettsins. Þvagið var síðan hreinsað þannig að það væri nothæft fyrir áveitu við ræktun matjurta. Hver klósetteining átti að kosta 2.500 dollara og átti að geta þjónað um 50 manns á dag. Þessi hugmynd þróaðist síðan út í salerni sem skilar hráefni úr saurnum til framleiðslu á eldsneytiskubbum eða eins konar arinkubbum. Þá kubba má síðan nýta til eldunar á mat þar sem eldiviður er af skornum skammti.
Er þetta afrakstur af vinnu vísindamanna við RTI, Duke háskólann, Colorado háskóla í Boulder, NASA Ames rannsóknarmiðstöðinni og rannsóknarstöð sjóhers Bandaríkjanna. Höfðu þeir fengið það verkefni að búa til frumeintak af öruggu salerni sem um leið væri ódýr leið til að meðhöndla úrgang. Úr þessu varð sólardrifið klósett til að umbreyta mannasaur í hráefni fyrir lífeldsneytiskubba. Þannig er hugsunin að geyma orku um lengri eða skemmri tíma. Um leið er þvagið sem til fellur hreinsað og vatnið má síðan nýta til vökvunar nytjaplantna.
Sjálfstæðar og sjálfbærar klósetteiningar
Salernið er kallað „RTI International‘s Itegrated Waste Treatment Systems“. Hvert klósett getur staðið sem sjálfstæð eining og þarf ekki að tengjast neinum pípulögnum, hvorki hvað varðar aðrennsli né frárennsli og ekki heldur rafmagn. Takmarkið var að það kostaði ekki meira en sem næmi 5 sentum, eða sem nemur um 5 íslenskum krónum fyrir hvern notanda að setja upp og viðhalda búnaðinum.
Þvagið hreinsað og saurinn þurrkaður
Í salerninu skilar saurinn sér úr klósettinu um rafdrifna snigla í sérstakan tank. Sniglakerfið er síðan knúið með rafmótorum sem fá orku sína úr sólarsellum á þaki salernisins. Í leiðinni skilst þvag og vatn frá og er saurinn þurrkaður í brunahólfi líkt og Íslendingar þekkja vel að gerist við framleiðslu á fiskimjöli. Í þessu tilfelli er líka notuð tækni sem hönnuð er af RTI og kölluð; „Thermoelectric Enhanced Cookstove Add-on device“. Það er sjálfknýjandi búnaður sem umbreytir um leið hluta hitans sem fæst við brunann og umbreytir honum í raforku. Raforkan sem þarna vinnst verður geymd á rafgeymum og fer síðan til að knýja vatnshreinsunarbúnaðinn í salerninu.
Þurrkaður saur fellur síðan niður í geymslutank en hluti af honum er nýttur til að mynda bruna til þurrkunar.
Síðan er þurrkaður saurinn nýttur til að móta úr honum blokkir í eins konar arinkubba sem síðan eru nýttir sem eldsneyti.
Þvagið og annar vökvi fer í sérstakan hrávökvatank og síast þaðan í gegnum rafefnasellu (Electrichemical Cell) og fæst þannig hreinsað vatn sem m.a. má nota til vökvunar.
Það er sótthreinsað með sérstakri rafeindaefnafræðilegri aðferð sem þróuð hefur verið í samvinnu við Advanced Diamond Technologies, Inc. og Duke University. Verður vatnið þá nothæft bæði sem hreinsivatn fyrir klósettið og til vökvunar.
Með þessu salerni er búið að hanna sjálfbært klósett sem getur hentað mjög vel á stöðum þar sem bæði er skortur á vatni og brenni m.a til eldunar. Þá er ekki síðri kostur að með slíku salerni munu opnar skólplagnir verða úr sögunni sem annars yrðu gróðrarstía fyrir smitsjúkdóma af ýmsu tagi. Klósettið er líka þannig úr garði gert að það krefst lágmarks mannafla og búnaðar vegna umhirðu. Þannig má segja að verið sé að slá margar flugur í einu höggi.
Dr. Jeff Class hjá Duke háskólanum og meðstjórnandi í verkefninu og tæknilegur leiðtogi í hönnun sótthreinsibúnaðarins, segir að þarna verði um að ræða búnað sem taki mið af ströngustu kröfum um meðferð úrgangs. Á sama tíma verði hann ódýr og öruggur.
Fyrirtaks lausn í vaxandi ferðamennsku á Íslandi
Vel mætti hugsa sér að slík salerni gætu leyst hluta þess vanda er lýtur að salernisaðstöðu fyrir ferðamenn á Íslandi og umhverfisvænni gerast salernin varla. Öll umhirða um slík klósett mun líka verða mun þrifalegri og auðveldari en nú þekkist við notkun rotþróa. Þá gæti þetta verið afbragðslausn á ferðamannastöðum á afskekktum svæðum eins og á hálendi Íslands. Einnig á stöðum eins og Hornströndum, þar sem ekki verður komið við tankbílum með sogbúnað til að tæma rotþrær. Mögulega þyrfti þó rafgeymi til viðbótar vegna íslenskra aðstæðna þegar dagsbirtan er af skornum skammti sem fengi viðbótarorku frá vindrafstöð.
Tveir milljarðar manna hafa ekki aðgang að salerni
Dr. Brian Stoner, fyrrverandi þátttakandi í efna- og raftækniþróun hjá RTI, er stjórnandi verkefnisins. Hann segir að í dag hafi um tveir milljarðar manna í heiminum ekki aðgang að öruggu og skilvirku salerni.
„Þessi einstaka hönnun leysir margvísleg vandamál sem hafa plagað fólk í þróunarlöndunum. Með þessu er hægt að veita þessu fólki aðgang að salerni sem losar það um leið við úrganginn án þess að þurfa að tengjast utanaðkomandi kerfum. Það hefur einnig getu til að taka á móti og endurvinna vatn, orku og aðra eiginleika sem finna má í úrgangi frá mönnum,“ segir Stoner.
Hönnunarteymið vinnur mjög náið með vísindamönnum NASA sem búa yfir áratuga reynslu og þekkingu við að leysa meðhöndlun úrgangs í geimferðum og glíma við lausnir varðandi vatnsnotkun. Hefur NASA m.a. verið að gera tilraunir til að endurvinna þvag til drykkjar fyrir geimfara.
Hrikalegur vandi í skólpmálum á Indlandi
Í sívaxandi þéttbýli á Indlandi hafa menn miklar áhyggjur af opnum skólpræsum sem eru uppspretta margvíslegra sjúkdóma. Árið 2014 settu þáverandi stjórnvöld á Indlandi fram áætlun um að setja upp 130 milljón færanleg salerni, en m.a. var fjallað um málið í The Economist. Þetta er þó viðkvæmt mál og snertir mjög menningarvenjur og trúarbrögð. Samkvæmt rannsóknum er heldur meira um opnar skólplagnir á svæðum hindúa í Indlandi en í samfélögum múslima. Er það þrátt fyrir að múslimasamfélögin búi að jafnaði við lægri tekjur, lægra menntunarstig og verra aðgengi að vatni.
Samtök iðnaðarins í Indlandi (CII) greindu frá því í desember 2014 að 4,16 milljónir skóla í landinu væru án salernisaðstöðu. Í Vestur-Bengal væru 32% eða 26.466 skólar af 81.915 án salernis. Í Bihar voru þá 52% eða 37.400 skólar af 70.673 án salernir. Svipuð staða var í Odisha og Chattisgarh þar sem 37% og 23% skóla voru án salernis. Í Jharkland voru einungis 10.220 af 40.666 skólum með salerni.
Þar sem klósett eru á annað borð til staðar eru þau líka oftar en ekki óvirk. Þannig eru óvirku klósettin í Vestur-Bengal ríflega 20.000. Þau eru nær 22 þúsund í Odisha. Nær 19 þúsund í Bihar, um 7 þúsund í Jharkland og nær 7 þúsund í Chhattisgarh.
Nýju klósettin kynnt fyrir Indverjum
Vegna þessarar stöðu hrintu CII samtökin á fót áformum 2014 um smíði á 2.000 salernum. Þegar það var ákveðið var ekki búið að kynna hugmyndina um sjálfbæru klósettin frá RTI. Frumgerð af ódýrari útgáfu á „alþjóðaklósetti RTI“ var fyrst kynnt fyrir Nerendra Modi, forsætisráðherra á Indlandi, árið 2015. Indverska útgáfan er með raddstýringu sem leiðbeinir fólki við að umgangast klósettið.
Árið 2019 mun marka tímamót í klósettmálum Indverja
Dagurinn 2. október 2019 verður merkisdagur fyrir stjórnvöld á Indlandi en þá verða liðin 150 ár frá fæðingu hins mikla leiðtoga Mahtma Gandhi. Þessi dagsetning mun einnig marka önnur merkileg tímamót en þá verður endahnúturinn settur á hið metnaðarfulla markmið samfélagsverkefnisins „Hreinsum Indland.“ Hluti af því er að setja upp 75 milljón klósett vítt og breitt um landið.
Í dag deyja á Indlandi um 600.000 af þeim 1,7 milljónum manna sem láta lífið árlega vegna sýkinga sem stafa af menguðu vatni og einkum frá opnum skólplögnum. Þetta eru aðstæður sem gera það þess virði að þakka fyrir áætlanir eins og „Hreinsum Indland,“ sagði milljarðamæringurinn Bill Gates nýlega í bloggfærslu.
Snilldarleið til að takast á við vandann
Gates segir að verkefnið „Hreinsum Indland“ sé snilldarleið til að takast á við vandamálið. Á vissum stöðum munu börn virkjuð til að vara fólk við smithættunni sem felst í því að ganga örna sinna úti um víðan völl. Börnin munu hvetja fólk til að nota frekar opinberu salernin. Þá munu upplýsingaskilti vísa fólki á hvar klósettin eru staðsett.
„Nú þegar hafa yfir 30% af indverskum bæjum lýst því yfir að þeir séu lausir við opnar skolplagnir. Í fyrra var fjöldinn aðeins 8%,“ sagði Gates.
Er þetta eitt af uppáhaldsverkefnum Gates. Að hans sögn er það vegna þess að það sýnir að stjórnvöld geta lyft grettistaki við að efla heilbrigði almennings svo lengi sem þau veita vandamálinu athygli. Meta umfang þess og reyna að virkja fólk til að takast á við vandann. Hann segir að Indland virðist einbeitt við að ná takmarki sínu fyrir 150 ára afmæli Gandhi eftir tvö og hálft ár.
„Þetta er frábært fordæmi fyrir önnur lönd og hvatning fyrir okkur öll sem trúum því að allir eigi skilið að fá tækifæri til að lifa heilsusamlegu og gefandi lífi,“ segir Gates.
Þvagsöfnun til vökvunar nytjajurta
Á vefsíðu EFC var sagt að ef 40% Indverja söfnuðu þvagi til að nota á sína uppskeru, þá gæti það sparað bændum landsins sem svaraði 26,7 milljónum dollara á hverju ári. Er þar vísað til doktorsritgerðar Sridevi Govindaraj við landbúnaðarvísindaskólann í Bangalore. Sagði hún að maðurinn neytti um eins til tveggja lítra af vatni á dag. Þvagið sem maðurinn skilar svo frá sér sé ríkt af vetni, kalíum og fosfór sem séu mjög góð áburðarefni. Þannig getur úrgangur manna falið í sér mikil verðmæti.
