Víðirani

Víðir og ösp eru nokkuð algengar trjátegundir á Íslandi. Undanfarin ár hefur mikið borið á skemmdum og dauðum víði og aspartrjám en ástæðan er líklega samspil óheppilegs veðurfars að vori og skaðvalda. Hérlendis lifa ýmsar skordýrategundir á víði og ösp. Tvær bjöllutegundir, asparglytta (Phratoravitellinae) og víðirani (Dorytomus taeniatus) , valda töluverðu tjóni á þessum trjátegundum. Margir ræktendur þekkja asparglyttu sem hefur valdið miklum skaða og jafnvel trjádauða á gulvíði, viðju og ösp á útbreiðslusvæði sínu. Færri þekkja til víðiranans sem er smávaxin og lítið áberandi bjöllutegund sem getur valdið skaða við vissar aðstæður, sérstaklega á ungum og viðkvæmum plöntum.

Víðirani er af ranabjölluætt, sem er mjög fjölbreytt og tegundarík bjölluætt með yfir 90.000 greindar tegundir í heiminum. Eins og nafnið gefur til kynna eru flestir meðlimir hennar með ummyndaða trjónu á höfðinu sem líkist rana. Ranabjöllur geta verið mikil skaðræðisdýr í ræktun og á Íslandi eru nokkrar tegundir ranabjallna sem lifa á trjáplöntum. Til að mynda eru hélukeppur (Otiorhynchus nodosus) og silakeppur (Otiorhynchus arcticus) taldir vera eitt af stærstu vandamálum í nýskógrækt hérlendis en lirfur þeirra nærast á rótum og fullorðnar bjöllur á ofanjarðarhluta plantna. Víðirani er tegund sem hefur lifað lengi á Íslandi og telst því vera innlend. Hann finnst á láglendi í öllum landshlutum en hefur hingað til verið algengastur á sunnanverðu landinu. Undanfarið virðist honum þó hafa fjölgað í öðrum landshlutum, til að mynda á Norðurlandi. Oftast finnst hann á svæðum þar sem mikið er um víðiplöntur en hann getur einnig lifað þar sem ösp er til staðar.

Fullorðnar bjöllur eru dökkbrúnar á litinn, um 4–5 mm að lengd, mjóslegnar með langan og mjóan rana. Lirfurnar eru litlar og líkjast öðrum ranabjöllulirfum í útliti. Þær eru ljósar á litinn, breiðleitar, með greinilegan haus en engin fótapör.

Bjöllur fara á stjá um miðjan apríl og nærast á blöðum og stilkum víði- og asparplantna fram í júní. Um það leyti sem blómgun á sér stað verpa kvendýrin í reklana. Lirfurnar lifa svo fram eftir sumri innan í reklunum og nærast á þeim. Um mitt sumar ná þær fullum vexti, falla til jarðar og púpast. Bjöllurnar koma síðan úr púpum í ágúst, nærast á laufblöðum og eru á ferli fram í október, þegar þær leggjast í vetrardvala fram á næsta vor.

Skaðsemi víðiranans er oft ekki mikil en ungar plöntur með lítið laufmagn eru viðkvæmastar fyrir beit hans. Auk þess að skemma lauf geta bjöllurnar gert göt á stilk plantnanna, stundum með þeim afleiðingum að allur nývöxturinn sölnar og deyr. Þessar skemmdir líkjast í fljótu bragði kalskemmdum að vori en hægt er að greina þarna á milli með því að kanna hvort sjáist göt á nývextinum eftir víðiranann. Á lirfustigi getur tegundin minnkað fræframleiðslu plantna en þó er ekki talið að sá skaði valdi teljanlegu tjóni. Víðirani er því hluti af þeim lífverum sem auðga lífríkið okkar og þurfa ræktendur vanalega ekki að hafa miklar áhyggjur ef þeir finna stakan víðirana á plöntunum sínum, en í nýskórækt við vissar aðstæður gæti hann orðið vandamál.