Tæknifæða

Við höfum þróast um árþúsundir með matvælaframboði okkar og byggt á sameiginlegri þekkingu bænda til að rækta fæðu sem viðheldur lífi okkar.

Hins vegar eru matvæli í vaxandi mæli framleidd af viðskiptajöfrum, sem líta á þau sem vöru sem þurfi að binda einkaleyfum og græða á.

Tæknifæða þeirra er fundin upp á tilraunastofum, framleidd í verk­smiðjum og auglýst að hún geti brauðfætt heiminn, en bjargað honum í leiðinni frá loftslagsbreytingum. Það byrjaði fyrir tveimur áratugum þegar stór bandarískur efnaframleiðandi (Monsanto) kom fram með erfðabreyttar plöntur og seldi þær bændum með einu meginloforði. Erfðabreyttar plöntur mætti úða með efninu glífosat sem Monsanto framleiðir, drepa með því illgresi en ekki erfðabreyttu plönturnar og spara bændum tíma og peninga með minni efnanotkun. Hið gagnstæða gerðist. Úðun með glífosati leiddi til meiri – ekki minni – efnaleifa í matvælum og dýrafóðri og olli krabbameini (non­ Hodgkins lymphoma) í bandarísku bændafólki.

Þegar sýnt var fram á að gróðurhúsa­ lofttegundir frá búfjárrækt ættu þátt í loftslagsbreytingum hélt fyrirtæki í Silíkondalnum, Impossible Foods, því fram að það gæti upprætt kolefnisfótspor búfjárræktar með því að framleiða kjöt á tilraunastofum. Fyrirtækið þróaði það sem kallað var „ómögulegi borgarinn“ (Impossible Burger) sem var gervikjöt gert úr blöndu af mjög unnum innihaldsefnum og erfðabreyttum sojapróteinum. Fjörutíu og sex þeirra efna voru ótilgreind, óprófuð og höfðu aldrei verið leyfð í matvælaframleiðslu.

Gervimjólk var næst á dagskrá. Sn. lífhönnun (synthetic biology, einnig nefnt nákvæm gerjun) erfðabreytir geri, sveppum, þörungum eða bakteríu til að framleiða dýraprótein sem síðan eru gerjuð í tönkum. Mjólkin sem til verður er sögð innihalda prótein eins og þau sem kúamjólk inniheldur. En þegar dr. John Fagan við bandarískt heilsurannsóknarsetur rannsakaði venjulega kúamjólk og bar saman við lífhannaða mjólk kom í ljós að lykilnæringarefni kúamjólkur var ekki að finna í gervimjólkinni, t.d. E­vítamín. Amínósýrusamsetning tveggja mysupróteina gervimjólkur var 57% og 46% frábrugðin kúamjólk. Gervimjólkin innihélt 92 smáar sameindir sem aldrei hafa verið hluti af næringu mannsins og eru algerlega óþekktar í vísindum.

Tilraunastofukjöt (eða frumukjöt) er ekki gervikjöt, heldur tilraun til að rækta raunverulegt kjöt á tilraunastofu. Stofnfrumur eru teknar úr lifandi búfé og komið fyrir í tilbúinni blöndu af erfðabreyttum vaxtarhormón og öðrum tilbúnum „næringarefnum“, sem eru framleidd í stáltönkum. Frumuræktun til kjötframleiðslu hefur hins vegar reynst vera erfið og kann á endanum að vera ómöguleg vísindalega séð. Hún útheimtir gríðarlega og dýra innviði sem byggja á miklu, stöðugu og kostnaðarsömu innflæði orku (sjá mynd). Uppbygging framleiðslu sem svarar eftirspurn markaða reynist næstum ómöguleg vegna tíðrar og alvarlegrar mengunar gerjunartækja. Kostir frumukjöts hafa verið stórlega ýktir en til þessa dags hefur ekkert raunhæft mat verið gert á næringargildi þess.

Þótt ræktun á kjöti og mjólk á tilraunastofum sé vandkvæðum bundið þá áformar tæknifæðugeirinn að finna upp jafnvel enn óraunhæfari vörur. Fjárfestar hafa lagt 3,5 milljónir dala í Biomilq, fyrirtæki sem fullyrðir að það geti framleitt brjóstamjólk á tilraunastofu. Fjármagn var lagt í verkefni sem áformar að framleiða loðfílakjötbollur byggðar á DNA úr fílum. Þá var fé lagt í verkefni sem hyggst framleiða á tilraunastofu gæludýrafóður (grein sem ekki nýtur öflugra reglugerða og neytendur éta hvað sem er).

Tæknifæða sýnir að allt sem mönnum dettur í hug er ekki endilega raunhæft. Kannske væri rétt að draga fæðuframleiðslu aftur niður á jörðina. Bandaríska Rodale­rannsóknarstöðin hefur sýnt að ef ræktunarlandi og haglendi heimsins væri stýrt með sjálfbærum (regenerative) aðferðum mætti binda 100% koldíoxíðlosunar í jarðvegi. Það kann að virðast óraunhæft að brauðfæða heiminn með lífrænni framleiðslu, en það er líkast til mun raunhæfara en með tæknifæðu. Lífræn matvælaframleiðsla mundi ekki aðeins minnka hlýnun jarðar, heldur einnig stórbæta heilsufar og starfsgrundvöll heilbrigðiskerfa heimsins. Um leið myndi hún draga úr miðstýringu og valdi stórfyrirtækja yfir fæðuframleiðslunni.

Eftirsóknarvert er að bæta magn og gæði fæðuframboðs okkar, en tæknifæða virðist ná hvorugu þeirra markmiða.