Svepprótasmitaðar trjáplöntur lifa og vaxa betur

Í Belgsholti í Melasveit er sprotafyrirtækið Grænn gróði með starfsstöð sína. Starfið gengur út á að þróa einfalda tækni til að smita trjáplöntur með svepprótasveppum með það að markmiði að bæta lifun og vöxt þeirra. 

Sigurbjörn Einarsson jarðvegs­líffræðingur byrjaði árið 1986 á að þróa aðferð sem miðaði að því að smita trjáplöntur með svepparótarsmit. Eftir margra ára hlé á því starfi tók hann upp þráðinn að nýju fyrir sex árum í samvinnu við þá Harald Magnússon bónda í Belgsholti og Jón Jóel Einarsson – og stofnuðu þeir fyrirtæki um þetta verkefni.

„Fyrirtækið hefur verið að þróa tækjabúnað sem byggir á því að fjöldaframleiða hnausa sem í er plantað hefðbundnum bakkaplöntum og eru þær framræktaðar þeim í tvö ár. Í hnausana er blandað sveppasmiti sem sótt er í vaxinn skóg og mynda plönturnar sambýli við sveppina í hausunum á þeim tíma,“ segir Sigurbjörn. „Kveikjan að þessari aðferð varð í einkaskógrækt minni á æskuslóðum í Dölunum. Ég hafið fengið styrk frá Rannsóknaráði árin 1986 til 1990 til að vinna að þróun hagnýtingar á svepprótarsveppum í skógarækt en verkefnið dagaði svo uppi vegna fjárskorts. Ég lauk verkefninu með því að búa til fræðslumyndband um efnið og er það nú aðgengilegt á YouTube undir heitinu „Stefnumót í náttúrunni“.

Sveppir afar mikilvægir sambýlingar við tré

„Sveppir eru geysilega mikilvægir sambýlingar við tré og hjálpa plöntunni við upptöku á næringu og vatni,“ útskýrir Sigurbjörn. „Fyrst um sinn bjó ég til hnausa með fremur frumstæðum hætti en svo datt ég niður á skilvirkari aðferð til að búa til hnausa til að rækta plönturnar í. Nú notum við gamlan fóðurblandara frá Haraldi bónda til að blanda saman lífríkri mold sem samanstendur meðal annars af sandi, hálmi og mold – ásamt sveppasmitinu – og því er pakkað inn í net. Við höfum verið að þreifa okkur áfram með að finna heppileg hlutföll af sandi, hálmi og mold.“

Lúpínan heppileg hjálparplanta á afmörkuðu svæði

„Hnausunum er svo raðað saman í beð og plastfilma breidd yfir. Síðan er eins árs bakkaplöntum stungið í gegnum plastið í þá miðja og þetta er ræktað þannig í tvö ár. Í kjölfarið fæddist sú hugmynd að bæta lúpínunni við hnausinn og hugsa þá slíkar einingar til notkunar á slæmum svæðum eins og á melum og söndum. Það er mörgum mjög í nöp við lúpínuna, en ef það er hægt að nota hana í markvissum tilgangi – á afmörkuðu svæði sem hjálparplöntu – þá er sjálfsagt að gera það. Lúpínan tryggir að hnausinn fær góða rótarfestu á fyrsta vaxtarskeiði sem fyrirbyggir frostlyftingu. Hún framleiðir lífrænar leifar sem eykur næringu og bætir vatnsbúskapinn umhverfis birkiplöntuna, framleiðir köfnunarefni og örvar svepprótarmyndun. Þá ver lúpínan birkiplöntuna gegn sandfoki. Þegar birkið vex mun lúpínan sjálfkrafa hörfa. Við höfum líka notað melgresi á móti lúpínunni.“

Að sögn Sigurbjörns hefur fyrir­tækið selt dálítið af plöntum til sveitarfélaga og landgræðsluverkefna. Næstu skref hjá fyrirtækinu er að vélvæða fleiri skref í framleiðsluferlinu og þróa skilvirka tækni til að planta hnausunum út. Framleiðnisjóður landbúnaðarins veitti styrk til þessa verkefnis um það leyti sem efnahagshrunið dundi á landinu upp úr 2008, en sjóðurinn varð í kjölfarið fjárvana og því skilaði sér ekki allt það fjármagn sem búið var að úthluta til fyrirtækisins. Nú vonast aðstandendur Græns gróða til þess að sjóðurinn láti af hendi rakna það sem upp á vantar. Fyrirtækið hefur búið til heimasíðu (www.grænngroði.is) þar sem frekari upplýsingar eru aðgengilegar um starfsemina.