Minnisvarði um Gunnu fótalausu

Á kvennadaginn 19. júní  var afhjúpaður minnisvarði við minjasafni Kört í Trékyllisvík um kvenskörunginn og alþýðuhetjuna Guðrúnu Bjarnadóttur, eða Gunnu fótalausu, eins og hún var jafnan kölluð.

Í kynningu vegna afhjúpunar minnisvarðans segir að fötluðum ungum konum hafi ekki verið margir vegir færir á 18. öld en Guðrún ruddi sér sína eigin braut. Hún mætti miklum mannraunum af einstökum styrk og varð bátasmiður, bóndi og jarðeigandi.

Kal á báðum fótum

Rakel Valgeirsdóttir þjóðfræðingur, sem unnið hefur að uppsetningu minnisvarðans, segir að Guðrún Bjarnadóttir (1770–1859) hafi fengið viðurnefnið Gunna fótalausa 15 ára gömul þegar hún kól svo illa að taka varð neðan af báðum fótum hennar.

„Guðrún fæddist í Sunndal í Bjarnafirði en flutti ung með foreldrum sínum í Kollafjörð. Fljótlega eftir að móðuharðindin brutust út leystist heimili foreldra hennar, sem áttu þrjú börn, upp. Í mars 1785, þegar Guðrún er fimmtán ára, leggja hún og móðir hennar á Steinadalsheiði og líklega ætlað yfir í Breiðafjörð þar sem talið var að auðveldara væri að draga fram lífið og fleiri bjargir í boði.

Að öllu jöfnu tekur um þrjá tíma að ganga yfir Steinadalsheiði en mæðgurnar lenda í aftaka byl og voru fastar þar í þrjá sólarhringa. Móðir Guðrúnar lést og skildi stúlkan lík hennar eftir. Sjálf kól Guðrún svo illa á fótunum að sagan segir að hún hafi komið skríðandi niður að bænum Brekku í Gilsfirði.

Kalið á fótum Guðrúnar var svo slæmt að talið var nauðsynlegt að taka neðan af þeim báðum við ökkla, eða ristalið eins og sagt er í samtímaheimildum.

Vel gefin og menntuð

„Fyrst eftir aðgerðina er eins og Guðrún hverfi af sjónarsviðinu um tíma þar til henni skýtur aftur upp kollinum á Finnbogastöðum í Trékyllisvík og þá búsett hjá bróður sínum.

Alls staðar þar sem minnst er á Gunnu fótalausu, eins og hún var kölluð eftir aðgerðina, er sagt að hún sé vel gefin og líklegt er að hún hafi hlotið einhvers konar menntun þar sem henni var komið fyrir. Af heimildum að ráða er líka greinilegt að hún hefur ætlað sér eitthvað annað í lífinu en að verða niðursetningur, þrátt fyrir fótamissinn og fötlun sína.

Gunna lærði bátasmíði og smíðaði allt upp í sexæringa og flest bendir til að hún hafi lært það eftir að hún kom að Finnbogastöðum. Í heimildum frá þeim tíma segir að hún hafi gengið á stúfunum.

Hún var hjá bróður sínum á Finnbogastöðum í nokkur ár en giftist síðan manni frá Bæ í Trékyllisvík og saman kaupa þau Munaðarnes við Ingólfsfjörð. Eiginmaður Gunnu dó fimm árum eftir að þau giftu sig en þau virðast hafa efnast vel áður en maðurinn lést enda er sagt að hann hafi verið með eindæmum aðhaldssamur.

Eftir andlátið kemur að Munaðarnesi ungur vinnumaður frá Felli sem heitir Jón og reyndist Guðrúnu vel. Hann lærði af henni smíðar og er seinna sagður bestur smiða á Ströndum. Eftir að Jón kvongast býr Guðrún hjá honum og eiginkonu hans á bænum Reykjarnesi sem var við Reykjarneshyrnu.

Gunna fótalausa lést á nítugasta aldursári árið 1859 eftir að hafa verið blind og heyrnarlaus í tæp þrjátíu ár,“ segir Rakel Valgeirsdóttir þjóðfræðingur.