Góðærisvandi

Meirihluti Íslendinga hefur á undanförnum árum upplifað mikið góðæri í kjölfar verstu efnahagskreppu í manna minnum eftir fall bankanna 2008. Heldur fór að slá á góðærið á síðasta ári og nú mæðir mikið á stjórnvöldum að rétt sé haldið á spöðum. 

 

Hagfræðingar tala gjarnan um að ríkissjóð eigi að nýta til sveiflujöfnunar í þjóðfélaginu. Greiða niður skuldir í góðæri og safna fé, en spýta í og efna til framkvæmda þegar á brattann er að sækja hjá atvinnulífinu. Þetta virðist hljóma skynsamlega en málið er kannski ekki svona einfalt þegar stöðugar kröfur eru uppi um aukin fjárútlát ríkisins til nýrra stofnana og alls konar góðæris-gæluverkefna. Það verður nefnilega ekki bæði haldið og sleppt í sömu andránni og greinilegt að það þarf að hafa sterk bein til að standa gegn slíkum óskum. 

 

Þrátt fyrir viðvarandi vanda ráðamanna þjóðarinnar við að stýra skútunni í gegnum brimskafla og á milli ótölulegan fjölda skerja, þá er staðan samt engan veginn djöfulleg. Ríkissjóður  stendur alveg þokkalega og ekki er annað að sjá en skattheimtan af almenningi sé þokkalega rífleg. Þá hefur ríkissjóður mikið lánstraust í erlendum bönkum og vextir eru í sögulegu lágmarki. Að auka innspýtingu inn í rekstur samfélagsins þegar siglt er í gegnum samdráttarskeið eins og nú er, ætti því ekki að vera stórmál, jafnvel án frekari skattheimtu. 

 

Margvíslegir skattstofnar hafa verið búnir til utan um fjölþætt sérverkefni. Með lagabreytingu 2018 er hins vegar búið að setja allar slíkar sértekjur í einn ríkishaug sem hlýtur að teljast afar vafasöm aðgerð svo ekki sé meira sagt. Það eykur ógagnsæi og gefur mönnum svigrúm til að fela hluti og fara út í bullandi bruðl með fjármuni. Slíkt kann ekki góðri lukku að stýra. 

 

Þegar skoðaðar eru tölur frá fyrri árum er alveg ljóst að bíleigendur hafa verið að borga gríðarlega fjármuni til ríkisins sem farið hafa að stórum hluta í allt annað en að byggja upp innviði í samgöngum. Á þriðja hundrað milljarða sem innheimtir hafa verið af bíleigendum á síðustu fimm árum eða svo hafa farið í allt annað en uppbyggingu samgangna. Þetta hefur kostað ríkið milljarða tugi á ári vegna slysa og eignatjóns. Það eru algjörlega óþarfa útgjöld og hræðileg vanvirðing við mannslíf. Ef helmingur af öllum gjöldum sem tekin eru af umferðinni færu til heilbrigðismála, myndu bíleigendur örugglega sætta sig við það. Miðað við framlög til vegagerðar á liðnum árum væri þó samt stórar upphæðir utan sviga sem færu í allt annað en vegagerð og heilbrigðismál. 

 

Vissulega hafa allar tekjur af umferð­inni ekki verið eyrnamerktar vegagerð, en hvað með það? Þessi skattheimta er sannarlega til staðar og enn hefur núverandi ríkisstjórn verið að bæta þar á með kolefnisgjaldi til að þóknast popúlískum tískusveiflum. Veit einhver hvert þeir fjármunir renna?  Nú er búið að fela öll þessi gjöld fyrir stjórnmálamenn til að gambla með. Svo tala menn um nauðsyn þess að auka gagnsæi í stjórnsýslu og pólitík. Hvernig í ósköpunum er hægt að auka gagnsæið þegar hart er unnið að því að troða öllu inn í myrkraherbergi? 

 

Væri ekki þjóðráð að koma skikki á hlutina? Setja sértekjurnar í það sem þeim er ætlað? Ein leið til þess gæti falist í lántöku á lágum vöxtum þar sem sértekjurnar færu þá beint í að greiða upp lánið líkt og gert var við gerð Hvalfjarðaganga. Á slíka leið hefur t.d. Vilhjálmur Árnason þingmaður bent. Í öllu falli er ferlið sem búið er að innleiða með feluaðgerðum á skatttekjum algjörlega ótækt.