Fórn vetrarsólstaða

Víða um heim koma geitur fyrir í trúarbrögðum og eru heiðnar norrænar jólahefðir þar ekki undanskildar, þegar geitum er gjarnan fórnað í kringum vetrarsólstöður.

Í goðafræðinni þekkjum við hafra Þórs, þá Tanngnjóst og Tanngrisni, sem bjuggu yfir þeim eiginleika að lifna við þótt þeim væri slátrað og ekki er ósennilegt að skandinavíska jólageitin eigi uppruna sinn í geithöfum Þórs, ekki síst þegar kemur að fórn og endurfæðingu. Í Noregi er jólageitin þekkt fyrir að hafa sama innræti og íslenski jólakötturinn, jólavættur sem refsar þeim sem ekki fá nýja flík. Sænska jólageitin (Julbock) er hins vegar á báti við jólasveinana okkar alíslensku sem í dag koma gjöfunum á rétta staði og hafa staðið sína plikt síðan á 19. öld. Áður var þarlend jólageit víst ósýnileg vera sem sá um að hafa yfirsýn yfir að hlutirnir gengju nú fyrir sig eins og þeir ættu að gera, og enn eldri sögulegar heimildir eru fyrir því að Julbock hafi ekki verið neitt sérlega vel innrættur, heldur reikaði um landið á jólanótt, krafðist fórna og hræddi kristna menn.

Fórnir vetrarsólstaða

Líkt og höfrum Þórs var fórnað og þeir lifnuðu við, þótti við hæfi að fórna geitum gjarnan í kringum vetrarsólstöður. Tenginguna mætti mögulega finna í fornri sænskri venju, Juleoffer, eða jólafórn. Þar er manneskju klæddri geitaskinni slátrað á táknrænan hátt og vaknar aftur til lífsins að morgni líkt og við vetrarsólstöður, þar sem á sólstöðunótt fer sólin í gegnum sína eigin endurfæðingu, ef svo má segja.

Ekki má svo gleyma kölska sjálfum sem hefur haft orð á sér fyrir að hafa geitaklaufir í stað fóta – en til viðbótar við sagnfræðilegar tengingar við vetrarsólstöður lýstu sannkristnir menn því yfir langt fram á 17. öld að jólageit yrði að fórna því í henni byggi djöfullinn.

IKEA-geitin brennd – hópur

En nóg um það. Við Íslendingar eigum okkar jólageit sem flestir þekkja, reyndar af sænskum ættum, um tíu metra háa og svipaðri að þyngd í tonnum. Sögur fara af því að geitin, sem er sett fyrir framan IKEA-verslunina hérlendis, sé eina IKEA-skrautgeit veraldar, en slíkar skreytingar fyrirfinnist ekki í grennd við aðrar IKEA-verslanir utan landsteinanna. Þetta er áhugaverður möguleiki sem helst þá í hendur við eina „IKEA geitin brennd“-hópinn sem er á Facebook.

Sá hópur sér fyrir sér að geitin muni standa í ljósum logum í dag, þann 20. desember, en vetrarsólstöður hefjast akkúrat þann dag. Í hópnum eru yfir 4.000 manns, þar af heilir 467 sem ætla að mæta á staðinn. Hvernig þeir ætla að fara leynt er óráðin gáta eins og er–en næsta víst er að gæsla er á staðnum.