Áhættumat erfðablöndunar og sjálfbærir villtir laxastofnar

Bent hefur verið á að þegar um er að ræða sterkan laxastofn í veiðiá eru minni líkur á að eldislax geti valdið erfðablöndun.  Það þarf því að tryggja að í hverri veiðiá á eldissvæðum séu sterkir sjálfbærir laxastofnar sem er ein mikilvægasta mótvægisaðgerðin til að hindra eða draga verulega úr líkum á að erfðablöndun geti átt sér stað. 

 

Tillögur starfshóps

 

Á árinu 2017 var gefin út skýrsla starfshóps um stefnumótun í fiskeldi en tillögurnar voru grunnur að þeim breytingum sem voru gerðar á lögum um fiskeldi samþykkt á Alþingi Íslendinga á árinu 2019. Stefnumótunarhópurinn benti á mikilvægi sterkra villtra laxastofna án þess að kom með tillögur. Því miður var megináhersla í þeirri vinnu að tryggja fjárhagslegan ávinning laxeldisfyrirtækja í meirihlutaeigu erlendra aðila. Mál er varðar umhverfisvernd fengu lítið vægi þrátt fyrir að í stefnumótunarhópnum væru opinberir fulltrúar m.a. frá umhverfis- og auðlindaráðuneytinu. 

 

Mikilvægt að stjórna veiðiálagi

 

Vöktun á ástandi laxastofna í veiðiám á eldissvæðum er mikilvægur hluti mótvægisaðgerða að því gefnu að jafnframt verði veiðiálagi stjórnað og þannig tryggður hæfilega stór hrygningarstofn að hausti. Viðmiðið er því að í laxveiðiám sé alltaf nægilegur fjöldi hrygningarfiska að hausti til að tryggja eðlilega nýliðun og sjálfbærni.

 

Vöktunaraðferðir hér á landi

 

Í nokkrum veiðiám á Íslandi er fylgst með fjölda laxfiska sem ganga upp í ána með árvökum og þannig hægt að fá upplýsingar um stærð hrygningarstofns að hausti. Jafnframt er í sumum tilvikum fylgst með þéttleika seiða, en þær rannsóknir geta ekki staðfest hvort lítill þéttleiki seiða sé vegna þess að hrygningarstofn hafi verið of lítill eða aðrar ástæður skýri slaka nýliðun. Í fjölmörgum veiðiám eru engar rannsóknir og því ekki til staðar upplýsingar um stærð hrygningarstofns að hausti og hvort það sé sjálfbær nýting á stofninum.

 

Vöktunaraðferðir í Noregi

 

Samfara uppbyggingu laxeldis í Noregi hefur vöktun með villtum laxastofnum verið aukin og eru um 200 veiðiár vaktaðar. Vöktunin er að því leyti ólík því sem gerist hér á landi að áhersla er lögð á að meta stofnstærð að hausti með að telja fiskana í veiðiánum.  Hér er vöktunin færð sem næst atburði, þ.e.a.s. hrygningunni, og þannig fást nákvæmar upplýsingar um stöðu hrygningarstofnsins.  Árlega eru birtar upplýsingar í Noregi um ástand einstakra laxastofna á vefnum http://www.vitenskapsradet.no 

 

Hve margir hrygningarfiskar?

 

Til að tryggja sjálfbæra nýtingu á laxastofnum á eldissvæðum þarf að vera í veiðiám ákveðinn fjöldi hrygningarfiska, það krefst m.a. að:

 

 

Hver á að greiða?

 

Það má ljóst vera að eigendur lítilla veiðiáa hafa takmörkuð fjárráð til að láta framkvæma rannsóknir í sínum ám. Jafnframt yrðu slíkar rannsóknir  fyrst og fremst gerðar vegna uppbyggingar laxeldis í sjókvíum á svæðinu. Það er því vart sanngjarnt að eigendur veiðiáa greiði fyrir rannsóknirnar. Hér er eðlilegt að Umhverfissjóður sjókvíaeldis, sem fjármagnaður er af laxeldisfyrirtækjum, greiði kostnaðinn. Markmið sjóðsins er að lágmarka umhverfisáhrif sjókvíaeldis. Með sjóðnum skal greiða kostnað við rannsóknir vegna burðarþolsmats, vöktunar og annarra verkefna sem stjórn sjóðsins ákveður.

 

 

Valdimar Ingi Gunnarsson 

Höfundur er sjávarútvegsfræðingur og hefur m.a. unnið við ýmis mál tengd fiskeldi í rúm þrjátíu ár.