Tími fræja og sáningar

Tíminn líður hratt og ekki er ráð nema í tíma sé tekið og núna er rétti tíminn til að huga að ræktuninni næsta sumar og sáningu fræja. Í grunninn skiptir ekki máli hvort sá á fræjum af sumarblómum, krydd- og matjurtum eða fjölæringum, aðferðin er í megindráttum sú sama.

Auðveldara er en flesta grunar að rækta plöntur af fræi en á sama tíma nauðsynlegt að taka tillit til þess að verið er að vinna með lifandi verur og eitt og annað sem þarf að hafa í huga.

Vanda skal vel allan undirbúning fyrir sáninguna og gæta þess að verkfæri og pottar séu hreinir og að moldin sé laus við óæskilegar örverur. Gott er að skola mold úr gömlum sáðbökkum og af verkfærum og þvo þau með sápuvatni.

F1 fræ

Fræ eru ekki bara fræ því gæði og spírunarhæfni þeirra eru mismunandi. Í öllum tilfellum borgar sig að kaupa góð fræ þótt þau séu eitthvað dýrari.

Fræ sem kallast F1 eru arfhrein af móðurplöntum sem hafa verið framræktaðar í tvær kynslóðir. F1 fræ eru dýrari en önnur, en betri. Plöntur sem ræktaðar eru af slíku fræi eru kraftmiklar og nánast allar af sömu hæð og með sama lit. Í sumarblómarækt ætti því ávallt að velja F1 fræ.

Spírunarhæfni ódýrra fræja er minni en úrvalsfræja. Yfirleitt eru fleiri fræ í hverju fræbréfi séu þau ódýr. Hæð og blómlitir plantnanna af ódýrum fræjum eru yfirleitt breytilegir og fjölbreyttir og henta því vel þar sem slíkt á við.

Fræbréf með F1 fræjum eru alltaf merkt sem slík.

Gulrófum og káljurtum er sáð um miðjan apríl, eða sex vikum áður en þær eru settar úr. Mynd / Odd Stefán.

Sáðmold

Allra best er að nota sáðmold sem hægt er að kaupa í gróðurvöruverslunum eða svokallaðar sáðtöflur sem eru sérstaklega ætlaðar fyrir fræ. Í töflunum er sáðmold sem lyftir sér þegar hún blotnar og fræin skjóta rótum í hana. Í moldinni eru öll næringarefni sem ungplönt­urnar þurfa og töflunum fylgir sá kostur að hægt er að planta moldarkögglinum í stærri pott án þess að hreyfa við plöntunni sjálfri.

Sáning

Að loknum undirbúningi er komið að sáning­unni sjálfri. Gæta skal þess að kaupa fræ af tegundum sem dafna vel þar sem þeim er ætlað að standa því það fæst lítið með því að rækta plöntur sem þurfa mikla sól og setja þær síðan á skuggsælan stað.

Flestar plöntur þurfa birtu þrátt fyrir að sumar tegundir standi sig ótrúlega vel í skugga. Einnig verður að huga að hæð plantnanna og muna að lágvaxnar plöntur henta betur þar sem vindur blæs.

Þegar búið er að setja sáðmoldina í ræktunarílátið skal þjappa henni lauslega og vökva með volgu vatni þannig að hún verði rök en ekki blaut í gegn. Einnig er hægt að setja venjulega gróðurmold í ílátið og tommuþykkt lag af sáðmold ofan á hana.

Fræin spíra í sáðmoldinni og rótin vex síðan niður í gróðurmoldina. Þannig má spara sér að dreifplanta plöntunum í stærri potta um tíma.

Sólboði (Osteospermum-blendingar) er harðgert og sterkt sumarblóm sem þarf sólríkan og þurran jarðveg. Blómin gul, bleik, fjólublá eða hvít með dökku auga sem loka sér í dimmviðri. Blómstönglarnir sveigjanlegir og brotna sjaldan í vindi.

Fræjunum er sáldrað jafnt yfir moldina og þess gætt að þau liggi ekki of þétt. Að því loknu er þunnu moldarlagi, tvöfaldri stærð fræjanna, stráð yfir. Séu fræin mjög smá er nóg að þjappa þeim lauslega niður í moldina. Til að koma í veg fyrir að moldin og fræin fari af stað í bökkum við vökvun er gott að leggja blað yfir moldina og vökva varlega yfir það. Munið að setja pinna með nafni tegundarinnar og lit í ræktunarílátið til að vita hvað er í hverju íláti.

Æskilegt hitastig við spírun er 18 til 20° á Celsíus en gott er að lækka hitann um nokkrar gráður eftir að plönturnar koma upp. Annars vaxa þær of hratt og verða renglulegar. Þar sem lítillar birtu gætir er nauðsynlegt að notast við raflýsingu til að koma í veg fyrir svokallaðar myrkraspírur. Yfirleitt nægir þó að láta ræktunarílátið á bjartan stað því ekkert kemur í stað góðrar dagsbirtu.

Spírunartími fræja er mismunandi og því nauðsynlegt að hafa hann í huga þegar sáning er undirbúin. Sumum sumarblómum, eins og rauðum stjúpum, þarf að sá snemma innandyra vegna þess hversu lengi þau eru að spíra, en fræi af klettasalati er sáð beint út í beð þegar jarðvegshiti hefur náð 6° á Celsíus.

Klettasalati má sá úti þegar jarðvegshiti hefur ná 6° á Celsíus. Mynd / Odd Stefán.

Dreifplöntun og hersla

Kímblöð kallast fyrstu blöðin úr fræjum og koma þau yfirleitt upp nokkrum dögum eftir sáningu, reyndar misjafnt eftir tegundum. Skömmu eftir það taka venjuleg laufblöð við af kímblöðum og eftir því sem plönturnar stækka verða þær fyrirferðarmeiri og þurfa meira rými til að vaxa og dafna. Þar er því nauðsynlegt að dreifplanta eða prikkla plöntunum út í stærri potta eða auka bilið á milli þeirra í sáðbakkanum.

Sé plöntunum dreifplantað í bakka fer bilið á milli þeirra eftir tegundum en í flestum tilfellum er það haft um fimm sentímetrar. Skyr- og jógúrtdósir henta vel til dreifplöntunnar sé þess gætt að setja gat í botninn til að koma í
veg fyrir ofvökvun.

Þegar hér er komið sögu eru ungplönturnar í miklum vexti og gott að vökva þær með daufri áburðar­blöndu einu sinni í viku.

Plantað í garðinn

Áður en plönturnar eru settar út í garð er nauðsynlegt að venja þær við hitastigið utandyra til að koma í veg fyrir sjokk þegar þeim er plantað út. Þetta er gert með því að flytja plönturnar í vermireit eða með því að láta þær standa úti hluta dags, en verja fyrir næturfrosti og lengja útivistartímann eftir því sem hlýnar í veðri. Séu plönturnar hertar of hratt fá blöðin á sig bláan lit og vöxtur stöðvast.

Útplöntun ræðst af tíðafari en yfirleitt má setja harðgerðustu tegundirnar í beð í lok maí og þær allra viðkvæmustu kringum miðjan júní. Ungplönturnar þola ekki frost og því getur reynst nauðsynlegt að skýla þeim þar til hætta á næturfrosti er liðin hjá. Til að plönturnar dafni vel þurfa þær jarðveg sem hentar hverri tegund fyrir sig. Bilið á milli plantna fer svo að sjálfsögðu eftir fyrirferð þeirra.

Stjúpa (Viola x wittrockiana). Drottning sumarblómanna og harðgerðasta sumarblómið sem vex hér á landi. Engin sumarblóm komast með klærnar þar sem stjúpur eru með stælana varðandi fjölbreytni í lit. Yrkið á myndinni kallast Purple Rain. Myndir / VH.