Sjálfbær landnýting teygir anga sína víða

Svæðisáætlanir landgræðslu og skógræktar til heildrænnar landnýtingar, samræmt loftslagsbókhald og kerfisbundin vöktun á votlendi eru meðal lykilverkefna sviðs sjálfbærrar landnýtingar hjá Landi og skógi.

Á sviði sjálfbærrar landnýtingar innan Lands og skógar fer fram fjölbreytt vöktun á ástandi gróður- og jarðvegsauðlinda, auk þess sem ýmsar rannsóknir eru í gangi til að skoða áhrif nýtingar á þessar auðlindir, m.a. beitarrannsóknir og rannsóknir á endurheimt votlendis.

Hluti af verkefnum sviðsins er jafnframt að vakta og safna saman upplýsingum um nýtingu lands, hvaða land er verið að nýta og hvernig, m.a. í gegnum verkefnið GróLind. Einnig eru þar í gangi fjölmargar rannsóknir, t.d. á kolefnislosun í mólendi og mýrlendi. Bryndís Marteinsdóttir, plöntuvistfræðingur og sviðsstjóri sjálfbærrar landnýtingar hjá Landi og skógi, segir þær rannsóknir beintengdar því að safna þekkingu sem nauðsynleg sé til að Ísland geti uppfyllt þær kröfur um upplýsingagjöf sem losunarbókhald Evrópusambandsins setur.

Svæðisáætlanir í landgræðslu og skógrækt

„Eins og nafnið gefur til kynna er það eitt af meginmarkmiðum sviðsins að stuðla að sjálfbærri nýtingu lands og vernd vistkerfa með ráðgjöf og fræðslu. Það er m.a. gert með því að afla og miðla þeim gögnum sem fást úr vöktun og rannsóknum og gera hentugleikagreiningar á því hvaða landnýting hentar hvar,“ segir Bryndís. Eitt af stóru verkefnunum um þessar mundir segir hún vera svæðisáætlanir í landgræðslu og skógrækt. „Þar á að tilgreina landgræðslu- og skógræktarsvæði, sem og önnur svæði þar sem æskilegt er að leggja áherslu á landgræðslu og skógrækt, með tilliti til náttúruverndar, gildandi skipulagsáætlana og í sátt við áherslur eftir landshlutum,“ útskýrir Bryndís. Jafnframt sé ætlunin að koma fram með leiðbeiningar og gögn sem stuðli að því að ráðstöfun lands sé gerð með sjálfbæra landnýtingu að leiðarljósi.

„Áætlunin er í raun grunnplagg sem mun nýtast stofnuninni, sveitarfélögum og landeigendum vel við sína stefnumörkun og skipulagsvinnu. Hún stuðlar að því að við nýtum land á sjálfbæran hátt og horfum á landnýtingu okkar heildrænt,“ segir Bryndís jafnframt.

Verkefnið er í þróunarfasa, þar sem unnið er með einu sveitarfélagi að því að setja fram áætlun auk þess sem verið er að kynna verkefnið fyrir sveitarfélögum.

„Afrakstur verkefnisins verður verkfærakista, í formi vefkorta og fræðsluefnis, sem aðilar geta nýtt sér til að taka upplýstari ákvarðanir um skipulag og nýtingu lands,“ segir hún.

Bókhald losunar frá landi

Það vita kannski ekki mörg að eitt af verkefnum Lands og skógar er að sjá um þann hluta losunarbókhalds Íslands sem snýr að losun frá landi. Að sögn Bryndísar fer á sviðinu fram fjölbreytt vinna sem tengist því, bæði vinna sem snýr að því að safna saman gögnum fyrir bókhaldið sjálft frá fjölmörgum aðilum, setja þau saman og reikna út ýmsar tölur og svo vinna sem snýr að því að bæta gögn sem nýtt eru í bókhaldinu, þannig að þau uppfylli alþjóðlegar kröfur. M.a. er stunduð vöktun á losun og bindingu gróðurhúsalofttegunda frá m.a. votlendi og mólendi með það að markmiði að fá upplýsingar um hver losunin er og hvernig hún er háð t.d. veðurfari og staðbundnum aðstæðum.

„Opinbera lokamarkmiðið með þessari vinnu er að Ísland uppfylli þær kröfur um gagnagæði sem nauðsynlegar eru til að uppfylla alþjóðlegar kröfur í losunarbókhaldinu. Þessi gagnaöflun mun þó nýtast í öllu okkar starfi, m.a. við ráðgjöf um hvaða landnýting hentar hvar og við að meta hvort nýting sé sjálfbær. Auk þess sem við erum að fá mjög dýrmætar grunnupplýsingar um vistkerfi landsins og hvernig þau eru að breytast m.a. í ljósi loftslagsbreytinga,“ segir hún.

Rannsóknir í votlendi

Á seinustu árum hafa rannsóknir á votlendi, bæði röskuðu og óröskuðu, aukist til muna. „Við erum að setja upp kerfisbundna vöktun á votlendi í ýmiss konar ástandi og af fjölbreyttri gerð, til að auka þekkingu okkar á þessum vistkerfum og því hvaða áhrif mismunandi landnýting, rask og endurheimt hefur á þau.

Þessar rannsóknir eru bæði gerðar innan stofnunar og í samstarfi við háskólana og aðrar stofnanir,“ segir Bryndís og heldur áfram: „Votlendi eru ein af merkilegustu og mikilvægustu vistkerfum landsins, eitt vistkerfa ásamt birkiskógum sem nýtur sérstakrar verndar í náttúruverndarlögum landsins. Votlendi er mikilvægt búsvæði plantna, fugla, fiska og smádýra, hefur gífurlega líffræðilega fjölbreytni, geymir verulegan hluta kolefnisforða jarðar og bætir líka vatnsbúskap svæða og temprar vatnsflæði. Ef við horfum á stóru áskoranirnar okkar, þ.e. loftslagsvána og missi líffræðilegrar fjölbreytni, eru votlendi ein af lykilvistkerfum í því að sigrast á þeim áskorunum. Meiri vitneskja um votlendi og það hvaða áhrif inngrip okkar hafa er nauðsynleg til að við getum ákvarðað hvar og hvernig best er að endurheimta votlendi og hvernig við stöndum best að verndun þessa mikilvæga vistkerfis,“ segir hún.

Fyrstu niðurstöður rannsóknanna eru þegar farnar að berast og er m.a. farið að nýta þær ásamt öðrum gögnum í að hanna kröfusett um framleiðslu gæðakolefniseininga með endurheimt votlendis. Bryndís segir stefnt að því að kröfusettið fái alþjóðlega vottun seinna á árinu og í kjölfarið muni aðilar geta nýtt sér það til að framleiða vottaðar kolefniseiningar með endurheimt votlendis.

Stórfelldar breytingar

Aðspurð um hvaða breytingar og þróun Bryndís sjái markverðastar á sínu sviði svarar hún því til að í raun séu ótrúlegar breytingar í gangi.

„Það er alltaf að verða meiri og meiri áhersla í samfélaginu á sjálfbærni, líffræðilega fjölbreytni, náttúrumiðaðar lausnir og vistkerfisnálganir. Við finnum það í þeim verkefnum sem við erum að sinna og þeim fyrirspurnum sem við fáum, enda eru öll þessi atriði nátengd sjálfbærri landnýtingu og verkefnum sviðsins og stofnuninni Landi og skógi í heild. Á seinustu árum hefur t.d. verið mikil aukning í ráðgjöf til sveitarfélaga, félagasamtaka, einstaklinga og stjórnvalda tengt þessum verkefnum,“ segir hún jafnframt.

En betur má ef duga skal. „Aukin áhersla í samfélaginu, sem ég nefni hér að framan, kallar á meiri og betri upplýsingagjöf og ráðgjöf um þessi málefni. Það er eitt af því sem þarf að efla – gera þá þekkingu sem við söfnum aðgengilegri á því formi að hægt sé að hagnýta hana, t.d. við skipulagsgerðir sveitarfélaga, stefnumótun stjórnvalda og við ákvarðanir um landnýtingu hjá landnotendum,“ segir Bryndís. Einnig megi búast við að verkefni tengd sjálfbærri landnýtingu í tengslum við umferð ferðafólks muni aukast á næstu árum samhliða auknum fjölda ferðafólks og tilheyrandi álagi á gróður- og jarðvegsauðlindina.

Viðamikið samstarf

Bryndís segir mikilvægasta verkefni sviðsstjóra eflaust það að vera stuðningur við starfsfólk og vinna með því til að verkefni sem eru á sviðinu nái fram að ganga innan þess ramma sem þeim er sett, hvort sem það er með því að skapa gott vinnuumhverfi, koma á tengslum milli stofnana eða efla starfsfólk. Auk þess felist í starfinu ýmis samskipti innan og utan stofnunar um málefni sviðsins.

„Svið sjálfbærrar landnýtingar er ekki eyland og við vinnum okkar verkefni í nánu samstarfi við önnur svið innan Lands og skógar, enda býr stofnunin yfir víðtækri og fjölbreyttri þekkingu og dýrmætum mannauði. Þar að auki erum við í mjög öflugu samstarfi við aðrar stofnanir, t.d. við Náttúrustofur víða um land, um vöktun kolefnislosunar og í samstarfi við Háskóla Íslands um líkanagerð og vöktun ræktarlands,“ segir Bryndís að endingu.