Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en mánaðar gamalt.
„... smalinn er alkominn heim“
Líf og starf 4. nóvember 2024

„... smalinn er alkominn heim“

Höfundur: Steinunn Ásmundsdóttir

Orðsins list kemur að þessu sinni frá Stephan G. Stephanssyni.

Hann fæddist árið 1853 á Kirkjuhóli í Skagafirði og hlaut nafnið Stefán Guðmundur Guðmundsson. Til fimmtán ára aldurs bjó hann í Skagafirði en flutti þá í Þingeyjarsýslu þar sem hann vann fyrir sér í vinnumennsku uns fjölskyldan flutti til Vesturheims árið 1873. Hann ólst upp í fátækt og átti ekki kost á skólamenntun sökum bágra kjara en varð síðar vel menntur af eigin rammleik.

Fyrstu fimm árin vestra bjó Stefán í Wisconsin í BNA, þar næst að Görðum í N-Dakóta og var þar í áratug. Loks flutti hann til Alberta-fylkis í Kanada þar sem hann bjó alla daga síðan. Hann kvæntist Helgu Sigríði Jónsdóttur laust fyrir 1880 og varð þeim átta barna auðið, þar af komust sex upp.

Stefán starfaði í byrjun við skógarhögg og járnbrautalagningu en um fertugt einbeitti hann sér að búskap. Land nam hann þrisvar sem bóndi og þótti vel af sér vikið enda fór mestur tími hans í bústritið. Hann breytti nafni sínu til hægðarauka á enska tungu.

Fyrsta ljóðakver Stefáns kom út árið 1894 og í kjölfarið komu frá honum margar ljóðabækur, flestar gefnar út í Reykjavík. Meginverk hans verður að teljast Andvökur I–VI sem út kom á árunum 1909–1938. Andvökur draga nafn sitt af því að Klettafjallaskáldið, eins og Stefán er oft nefndur, átti erfitt með svefn í Vesturheimi og flest ljóð hans því samin á nóttunni.

Hann orti gjarnan ádeilukvæði og tók þá málstað lítilmagnans gegn auðvaldi og ógnarstjórn, stríði og kirkjuvaldi. Einnig skrifaði hann fögur ættjarðarljóð, innblásin af söknuði og rómantík, auk þess sem andi Íslendingasagna var honum aldrei fjarri í skáldskapnum.

Stefáns kom aðeins einu sinni upp til Íslands aftur, árið 1917, og fór þá hringferð um landið.

Hús Stefáns og Helgu í Alberta stendur enn á heimilisjörð fjölskyldunnar, skammt frá þorpinu Markerville. Húsið (Stephansson House) hefur verið gert upp og í dag er það sögustaður á vegum Albertafylkis (Alberta Provincial Historic Site). Á sumrin (maí-ágúst) er það opið almenningi.

Stefán lést árið 1927.

Smalavísa 

Hann fæddist við jötu, hann fóstruðu krær,
og fjárhúsin vóru hans uppeldis-bær,
en þó urðu smalanum kynnin sín kær
sem keisarahöllin mun þér.

Því það skaltu vita, þó veran sé þröng
í vistinni þeirri, er fjárgatan löng
um hálendið: frjálsræðið, sólskin og söng,
sem sumargjöf smalanna er! 

Því það skiptir engu, þó átt hafi stríð
við örðugar brekkur, við þokur og hríð,
því heiðríkjan indæl og útsýnin víð
var engum svo fagnaðarkær.
Því smalinn á dalinn sinn, fjörur og fjöll,
allt fagrablik dagsins af brún o‘n á völl –
og björt eins og vinfengi er eignin hans öll,
sem unnustu dálát hver bær.

Hann gekk yfir tinda, en hjallana hann
í hlíðinni miðri sér þekkasta fann,
því þar skín í ljósmáli allt, sem hann ann:
hans eigið og sveitin hans víð.
Og hugsana ljósbreiður líða þar hjá
sem lagðsíðar hjarðir um fjallaskörð há,
og dátt óma ljóðin frá löngun og þrá
sem lóukvök neðan úr hlíð.
Hann hefur svo glaðværa einveru átt.
Hann óskar þess stundum – en hugsar það lágt,
því lítil er óskin að hrópa hana hátt
um hérað og fjallanna geim –:
„Þú hlíð varst mér ljúfust! Er leiðin mín þver,
ég leifa vil síðasta byrgið mitt hér,
því hér hef ég smíðað svo smátt sem það er –
og smalinn er alkominn heim.“

Ort 1903, Andvökur, 1. bindi, bls. 258–9, Bókaútgáfa Menningarsjóðs útg. 1953.

Á döfinni í desember
Líf og starf 5. desember 2024

Á döfinni í desember

Uppákomur og skemmtanir eru árvissir viðburðir um þetta leyti og ýmislegt áhugav...

Þjóðarréttur Íslendinga
Líf og starf 4. desember 2024

Þjóðarréttur Íslendinga

Það er með mikilli ánægju, jafnvel stolti sem við landsmenn höfum neytt brauðter...

Baldur Högni
Líf og starf 4. desember 2024

Baldur Högni

Nafn: Baldur Högni Benediktsson.

Tildra
Líf og starf 4. desember 2024

Tildra

Tildra er lítill vaðfugl eða fjörufugl sem stoppar hér á Íslandi á ferð sinni mi...

Útbreiðsla fegurðar og fjölbreytileika
Líf og starf 4. desember 2024

Útbreiðsla fegurðar og fjölbreytileika

Ragnars Þorsteinssonar, sauðfjárbóndi og ljósmyndari í Sýrnesi í Aðaldal, hefur ...

Tólf slaga hönd á Blómaeyjunni
Líf og starf 3. desember 2024

Tólf slaga hönd á Blómaeyjunni

Stefán Jónsson briddsspilari hefur reynst Bridgesambandi Íslands hvalreki með áh...

Augnlitir í sauðfé
Líf og starf 3. desember 2024

Augnlitir í sauðfé

Sjöunda útgáfa Hvammshlíðar­dagatals hefur litið dagsins ljós.

Norðurljós í nóvember
Líf og starf 2. desember 2024

Norðurljós í nóvember

Tími tunglsins og norðurljósanna hefur nú gengið í garð, en óvenjubjart hefur ve...